[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Reforma emerytalna a ochrona trwałości stosunku pracy pracowników w wieku przedemerytalnym

1 stycznia 2013 r. wzbudzająca wiele emocji reforma systemu emerytalnego stała się faktem. Data ta była momentem wejścia w życie ustawy z 11.05.2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2012 r. poz. 637 - dalej jako: "Nowela"), która w wieloletniej perspektywie zakłada zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz jego wydłużenie do 67. roku życia. W zakładanych przez Nowelę terminach, wiek 67 lat będzie nowym, powszechnym wiekiem emerytalnym, obowiązującym zdecydowaną większość pracowników, niezależnie od płci. Fakt ten rzutuje na zakres ochrony przedemerytalnej, jaką gwarantuje pracownikom art. 39 kodeksu pracy (dalej: k.p.).

Wiek emerytalny

Artykuł 39 k.p. wprowadza ochronę trwałości stosunku pracy w tzw. okresie przedemerytalnym. Zgodnie z jego treścią pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Zasadniczo uzyskanie uprawnień emerytalnych jest uzależnione od spełnienia dwóch przesłanek, tj.: osiągnięcia wymaganego prawem wieku (wiek emerytalny) oraz tzw. stażu ubezpieczeniowego (okresu składkowego i nieskładkowego). Przy czym wymóg posiadania stażu ubezpieczeniowego dotyczy tylko pracowników urodzonych przed 1.01.1946 r. oraz niektórych młodszych pracowników ¹.

Pod pojęciem wieku emerytalnego, o którym mowa w przytoczonym przepisie, należy rozumieć zarówno powszechny, jak i tzw. obniżony wiek emerytalny². Z ochrony art. 39 k.p. nie korzystają natomiast pracownicy legitymujący się wiekiem uprawniającym do wcześniejszej emerytury oraz emerytury pomostowej.

Jeszcze do końca 2012 roku powszechny wiek emerytalny wynosił odpowiednio 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn, niezależnie od daty urodzenia. W konsekwencji tego faktu 4-letni okres ochronny z art. 39 k.p. obejmował kobiety pomiędzy 56. a 60. rokiem życia oraz mężczyzn pomiędzy 61. a 65. rokiem życia.

Omawiana nowelizacja przewiduje stopniowe wydłużanie i zrównywanie podstawowego wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn, który docelowo ma wynosić 67 lat. Tym samym dotychczas obowiązujący podstawowy wiek emerytalny kobiet zostanie wydłużony o 7 lat, a mężczyzn o 2 lata.

Pierwszymi pracownikami, którzy będą objęci "nowym" jednolitym wiekiem emerytalnym (67 lat) będą pracownice urodzone po 30.09.1973 r. oraz pracownicy urodzeni po 30.09.1953 r.

Proces wydłużania powszechnego wieku emerytalnego został rozłożony na relatywnie długi okres. Nowela zakłada bowiem, że osiągnięcie docelowego powszechnego wieku emerytalnego w stosunku do mężczyzn nastąpi 1.10.2020 r. (w tym dniu 67 lat osiągną pierwsi pracownicy urodzeni po 30.09.1953 r.), natomiast w stosunku do kobiet dopiero 1.10.2040 r. (w tym dniu 67 lat osiągną pierwsze pracownice urodzone po 30.09.1973 r.).

Podwyższanie wieku emerytalnego będzie się odbywało stopniowo, przez jego wydłużanie o 1 miesiąc co kwartał, licząc od początku 2013 roku, aż do osiągnięcia wartości docelowej, czyli 67 lat.

Przykład

Wiek emerytalny kobiet urodzonych do 31.12.1952 r. wynosi co najmniej 60 lat; natomiast urodzonych od 1.01. do 31.03.1953 r. wynosi co najmniej 60 lat i 1 miesiąc; urodzonych od 1.04. do 30.06.1953 r. wynosi co najmniej 60 lat i 2 miesiące itd.; aż do kobiet urodzonych po 30.09.1973 r., dla których wiek emerytalny wynosi co najmniej 67 lat. Natomiast wiek emerytalny mężczyzn urodzonych do 31.12.1947 r. wynosi co najmniej 65 lat; natomiast urodzonych od 1.01. do 31.03.1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 1 miesiąc; urodzonych od 1.04. do 30.06.1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 2 miesiące itd.; aż do mężczyzn urodzonych po 30.09.1953 r., dla których wiek emerytalny wynosi co najmniej 67 lat

Ochrona z art. 39 k.p.

Nowela nie zmieniła treści art. 39 k.p., dlatego też przewidziany w nim 4-letni okres ochronny będzie sukcesywnie "kroczył w górę" w ślad za wydłużającym się wiekiem ochronnym.

Mechanizm ten byłby szczególnie krzywdzący dla pracowników, którzy w dniu wejścia w życie Noweli już korzystali z ochrony przedemerytalnej, a więc dla kobiet urodzonych w latach 1953-56 oraz dla mężczyzn urodzonych w latach 1948-51. Pozbawienie posiadanej już przez te osoby ochrony byłoby przejawem naruszenia konstytucyjnej zasady ochrony praw nabytych. W związku z tym, z myślą o tej grupie kobiet i mężczyzn ustawodawca przewidział przepis przejściowy, na podstawie którego będą oni podlegali nieprzerwanie ochronie z art. 39 k.p. aż do osiągnięcia 67 lat, czyli "nowego" powszechnego wieku emerytalnego (zob. art. 18 Noweli). Dzięki temu rozwiązaniu okres ochronny kobiet i mężczyzn należących do wspomnianej grupy wiekowej ulegnie relatywnemu wydłużeniu. W odniesieniu do kobiet urodzonych w grudniu 1956 roku oraz mężczyzn urodzonych w grudniu 1951 roku okres ochronny zostanie wydłużony aż o 16 miesięcy.

Proces wydłużania wieku emerytalnego nie dotyczy kobiet urodzonych przed 1.01.1953 r. oraz mężczyzn urodzonych przed 1.01.1948 r., którzy dotychczas wymagany wiek emerytalny osiągnęli przed wejściem w życie Noweli. Z racji osiągnięcia wieku emerytalnego osoby te nie korzystają już z ochrony przewidzianej w art. 39 k.p.

Stopniowe wydłużanie wieku emerytalnego sprawia, że moment wejścia w okres ochronny będzie bardzo zróżnicowany i pracodawcy będą zmuszeni ustalać go oddzielnie dla każdego z zatrudnionych pracowników.

W celu przybliżenia sposobu obliczania okresu ochronnego po reformie powyżej zamieszczamy praktyczną tabelę.

Derogacja przepisów

Wraz z analizowaną Nowelą w życie weszła ustawa z 23.11.2012 r. o zmianie niektó rych ustaw w związku z podwyższeniem wieku emerytalnego (DzU z 2012 r., poz. 1544). Jednym z najważniejszych celów tej ustawy jest uchylenie występujących w systemie prawnym przepisów uprawniających, a niekiedy nawet zobowiązujących pracodawców do rozwiązania stosunku pracy z uwagi na osiągnięcie przez pracownika wieku emerytalnego i posiadanie okresu zatrudnienia pozwalającego na nabycie uprawnień emerytalnych. Z reguły chodzi o osiągnięcie 60. lub 65. roku życia. Przepisy takie znajdują się najczęściej w tzw. pragmatykach zawodowych, czyli ustawach regulujących prawa i obowiązki określonych grup zawodowych.

Na mocy wspomnianej ustawy tego typu regulacje zostały uchylone m.in. w odniesieniu do nauczycieli, pracowników urzędów państwowych, inspektorów kontroli skarbowej, mianowanych kontrolerów NIK, komorników,

ekspertów Urzędu Patentowego, kuratorów sądowych, radców Prokuratorii Generalnej, inspektorów pracy, urzędników służby cywilnej, czy też funkcjonariuszy Służby Celnej.

Pozostawiono jedynie te przepisy zezwalające na rozwiązanie umowy o pracę ze względu na wiek, których zachowanie jest obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami celem dotyczącym polityki zatrudnienia i rynku pracy, np. w odniesieniu do mianowanych nauczycieli akademickich.

¹ Zob. art. 184 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.).

² Niższy od powszechnego wiek emerytalny (tzw. obniżony wiek emerytalny) jest przewidziany dla urodzonych przed 1.01.1949 r. pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, jak również dla górników i pracowników kolei.

Dodaj swój komentarz