[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Badania lekarskie pracowników używających samochodu w pracy
Głos w dyskusji

Badania lekarskie pracowników używających samochodów w pracy, ale niebędących zawodowymi kierowcami, to temat wciąż budzący wątpliwości i w związku z tym również temat wielu listów do naszej redakcji. M.in. w ATEŚCIE 6/2016 opublikowaliśmy list czytelniczki w tej sprawie i odpowiedź na jej pytanie udzieloną przez Pawła Wdówika, konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny pracy. Efektem tej publikacji były wystąpienia polemiczne, które ukazały się w nr 8/2016. Poniżej zamieszczamy artykuł M. Majki - jako głos w tej dyskusji. | Redakcja

Ze względu na bardzo kosztowne dla pracodawców zalecenia dotyczące badań lekarskich pracowników używających samochodu w pracy proponuję uporządkowanie faktów oraz przeanalizowanie kilku przykładów. Na początek krótkie przypomnienie: Zasady wykonywania badań lekarskich pracowników określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. [1] wydane na podstawie Kodeksu pracy. Rodzaje i częstotliwość badań określono w załączniku nr 1 do rozporządzenia: Wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników. Ponadto lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne "korzysta z zaleceń dotyczących postępowania lekarskiego w stosunku do pracowników poddanych określonym narażeniom, upowszechnianych przez instytuty badawcze w dziedzinie medycyny pracy" (§ 2 p. 4 ww. rozp.). Zalecenia takie upowszechnia Instytut Medycyny Pracy w Łodzi (publikacje) oraz krajowy konsultant w dziedzinie medycyny pracy (komunikaty i pisma kierowane do wojewódzkich ośrodków medycyny pracy).

Kalendarium zmian przepisów prawnych i zaleceń IMP

1. Do roku 2008, zgodnie z art. 39j ustawy o transporcie drogowym [2], pracow nicy wykonujący tzw. przewóz drogowy podlegali badaniom lekarskim przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy/do kierowania pojazdami. Badania te były wykonywane na zasadach określonych w kodeksie pracy; zakres badań określała ustawa o kierujących pojazdami [3] (m.in. testy sprawności psychoruchowej).
Należy tu podkreślić, że przepisów ustawy o transporcie drogowym nie stosuje się "do przewozu drogowego wykonywanego pojazdami samochodowymi lub zespołami pojazdów: 1) przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą - w niezarobkowym przewozie drogowym osób; 2) o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony w transporcie drogowym rzeczy oraz niezarobkowym przewozie drogowym rzeczy" - a więc np. do przemieszczania się samochodem osobowym.

2. W marcu 2008 r. został opublikowany komunikat krajowego konsultanta w dziedzinie medycyny pracy [4], z treści którego wynikało, że na tzw. badania psychotechniczne wykonywane w ramach badań okresowych należy kierować wszystkich pracowników używających samochodów służbowych podlegających pod ustawę o transporcie drogowym i niepodlegających pod nią.

3. W 2009 r. IMP wydał monografię "Problemy orzecznicze w badaniach profilaktycznych" [5]. Autorzy zalecają, by badania przeprowadzać zgodnie ze wskazówkami zawartymi w rozporządzeniu ws. badań lekarskich pracowników [1] przyjmując, że "praca kierowcy i pracownika używającego samochodu jako narzędzia pracy jest pracą wymagającą pełnej sprawności psychoruchowej".

4. W lutym 2011 r. został opublikowany komunikat krajowego konsultanta w dziedzinie medycyny pracy [6], w którym zalecono rozszerzenie badań psychologicznych o badania w zakresie widzenia stereoskopowego dla "osób kierujących w ramach obowiązków służbowych pojazdami, do kierowania którymi wymagane jest posiadania kategorii B prawa jazdy".

5. W kwietniu 2011 r. minister zdrowia zmienił rozporządzenie w sprawie badań lekarskich kierowców [7] (wydane na podstawie ustawy Prawo drogowe [8]), rozciągając obowiązek konsultacji okulistycznej obejmującej badania oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia na osoby kierujące pojazdami w ramach obowiązków służbowych. W lipcu 2011 r. krajowy konsultant w dziedzinie medycyny pracy zalecił [9] "wprowadzenie zmian w kryteriach zdrowotnych, których spełnienie warunkuje zdolność do wykonywania prac wymagających kierowania pojazdami silnikowymi": ocena narządu wzroku została wyłączona z badań psychologicznych i ograniczona do konsultacji wykonywanej przez lekarza okulistę.

6. Na forum sejmowym przedstawiono 2 interpelacje poselskie dotyczące konieczności przeprowadzenia badań w sytuacji, gdy pracownik w ramach swoich obowiązków służbowych jedynie sporadycznie kieruje samochodem służbowym [10]. Zacytuję istotny fragment odpowiedzi ministra zdrowia na te interpelacje [11]: "Mając na uwadze fakt, że konieczność wykonywania przedmiotowych badań u kierowców, tj. badania zjawiska olśnienia i widzenia zmierzchowego, wynika z przepisów Kodeksu pracy, oraz w związku z licznymi wątpliwościami interpretacyjnymi postanowień rozporządzenia ministra zdrowia z 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami, informuję, że od takiej regulacji odstąpiono w nowym rozporządzeniu ministra zdrowia, które jest w trakcie opracowywania...".

7. W lipcu 2014 r. ukazało się nowe rozporządzenie ws. badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców [12]. Zgodnie z obietnicą ministra zdrowia, nie zawarto w nim żadnych zapisów o badaniach osób kierujących pojazdami w ramach obowiązków służbowych.

8. W październiku 2014 r. IMP wysłał nowe zalecenia dotyczące badań profilaktycznych pracowników, którzy w ramach wykonywanej pracy kierują pojazdami silnikowymi i nie podlegają ustawie o transporcie drogowym [13]. Przytaczam istotne fragmenty: "Przy wprowadzaniu obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Zdrowia z 17 lipca 2014 r. w sprawie badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców zrezygnowano z określenia w nim zakresu badań dla kierowców pojazdów służbowych". Dalej w tekście autorzy przyznają, że we wskazówkach będących załącznikiem do rozporządzenia ws. badań lekarskich pracowników [1] "brak jest osobnej pozycji pod postacią kierowania pojazdami. Należy przyjąć, iż powyższa czynność jest pracą wymagającą pełnej sprawności psychoruchowej, o której mowa w punkcie 2 części V Wskazówek (Inne czynniki). (...) Biorąc pod uwagę bezpieczeństwo pracowników i innych uczestników ruchu drogowego dodatkowo zaleca się poszerzenie badań o ocenę widzenia zmierzchowego i wrażliwości na olśnienie oraz standardowe przeprowadzanie oceny narządu wzroku przez lekarza okulistę w badaniach okresowych". Dalej następuje opis badań okulistycznych wymienionych w nowym (z 2014 r.) rozporządzeniu ws. badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców oraz konkluzja: "Biorąc pod uwagę powyższe, standardowy zakres badań lekarskich osób, które nie są zatrudnione na stanowisku kierowcy, a w ramach obowiązków zawodowych kierują pojazdami silnikowymi powinien obejmować..." - tu następuje wyliczenie zawierające m.in. testy sprawności psychoruchowej, badanie oceniające widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia, oznaczenie poziomu glukozy. Należy jednak zauważyć, że powyższe zalecenie dotyczy osób, które kierują pojazdami silnikowymi w ramach obowiązków zawodowych, a nie obowiązków służbowych.

Obowiązki służbowe a zawodowe

Obowiązki zawodowe to czynności związane z uprawianiem danego zawodu - sekretarki, przedstawiciela handlowego czy lekarza. Zostają one określone w umowie o pracę, a wcześniej mogą być wymienione w ogłoszeniu rekrutacyjnym. Obowiązki i polecenia służbowe to wszystkie czynności wykonywane w pracy, również te niezwiązane bezpośrednio z wykonywanym zawodem. Zilustrujmy to na przykładach:

Przykład 1: Sekretarka otrzymała polecenie dostarczenia dokumentów do urzędu. Może tam dostać się środkami komunikacji publicznej, taksówką lub własnym samochodem. Wybierając podróż własnym samochodem, sekretarka kieruje pojazdem silnikowym w ramach obowiązków służbowych, ale nie zawodowych.

Przykład 2: Przedstawiciel handlowy jeździ do klientów samochodem osobowym. Warunkiem zatrudnienia było posiadanie prawa jazdy i samochodu. W umowie o pracę zawarto obowiązek dojazdu do klienta samochodem, bo tylko w taki sposób przedstawiciel handlowy może obsłużyć wymaganą liczbę klientów. Przedstawiciel handlowy dojeżdżając do klienta samochodem kieruje pojazdem silnikowym w ramach obowiązków zawodowych.

Przykład 3. Lekarz jedzie na szkolenie samochodem prywatnym (delegacja). Pomimo że doskonalenie zawodowe jest jego obowiązkiem, to jadąc samochodem na delegację lekarz kieruje pojazdem silnikowym w ramach obowiązków służbowych, a nie zawodowych.

Nie wszystkie badania pracownicze powinny być obowiązkowe

Zwracam się do konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny pracy, Pana Pawła Wdówika, by - zgodnie z wytycznymi IMP z 2014 r. - wymóg badań pod kątem pełnej sprawności psychoruchowej został ograniczony do tych pracowników, którzy:

- kierują pojazdami silnikowymi w ramach obowiązków zawodowych (a nie różnorakich obowiązków służbowych),

- używają pojazdu silnikowego jako narzędzia pracy (np. wykonują przewozy drogowe podlegające przepisom ustawy o transporcie drogowym).

W celu rozróżnienia obowiązków służbowych i zawodowych postuluję przyjęcie następujących kryteriów:

Jeżeli pracownik może wykonać pracę przemieszczając się środkami komunikacji publicznej, a tylko dla wygody prowadzi samochód osobowy, to znaczy, że kieruje pojazdem silnikowym w ramach obowiązków służbowych. Na skierowaniu na badania lekarskie pracodawca nie musi wykazywać prowadzenia pojazdu silnikowego ani pracy wymagającej pełnej sprawności psychoruchowej.

Jeżeli pracownik nie jest w stanie wykonywać pracy bez prowadzenia samochodu osobowego, to znaczy, że kieruje pojazdem silnikowym w ramach obowiązków zawodowych. Na skierowaniu na badania lekarskie pracodawca powinien wykazać prowadzenie pojazdu silnikowego oraz pracę wymagającą pełnej sprawności psychoruchowej.

Na koniec pozwolę sobie zacytować fragment publikacji IMP [14]: "Zawarty w części IV dyrektywy [15] artykuł 14 zobowiązuje kraje członkowskie do podjęcia działań służących zapewnieniu pracownikom lekarskich badań kontrolnych, dostosowanych do zagrożeń, z jakimi stykają się w pracy. (...) Lekarskie badania kontrolne (...) powinny być zapewnione pracownikowi na jego życzenie. Zatem obowiązująca w Polsce zasada obligatoryjnego wykonywania profilaktycznych badań lekarskich wszystkim pracownikom, zawarta w Kodeksie pracy i w przepisie wykonawczym, jest niezgodna z założeniami przyjętymi w dyrektywie. Ponadto w Polsce prawo pracownika do kontroli zdrowia zostało usytuowane w sferze obowiązków (pod rygorem niedopuszczenia do wykonywania pracy), a nie praw pracowniczych, co również jest niezgodne ze stanowiskiem Międzynarodowej Organizacji Pracy i Rady Europy. Wdrożenie tej dyrektywy wymaga nowelizacji obowiązujących przepisów prawa pracy, a odpowiednie zmiany muszą być poprzedzone wytypowaniem rodzajów prac i wynikających z nich zagrożeń zdrowia, uzasadniających objęcie pracowników badaniami profilaktycznymi. W opracowaniu takich kryteriów należy uwzględnić bezpieczeństwo i zdrowie współpracowników oraz innych osób z otoczenia pracownika". Obligatoryjne badania lekarskie powinny więc zostać ograniczone do prac, przy których występują zagrożenia dla innych osób. Przy występowaniu zagrożeń tylko dla pracownika powinien on mieć prawo - a nie obowiązek - do badań profilaktycznych pod kątem tych zagrożeń. Pracownik niekorzystający z prawa do badań wstępnych i okresowych byłby pozbawiony możliwości ubiegania się o uznanie schorzenia za chorobę zawodową.

Wyrażę także ubolewanie, że do dzisiaj w polskiej wersji dyrektywy ramowej widnieje nie tylko błędne - ale wręcz fałszywe - tłumaczenie artykułu 14. W zapisach dotyczących zapewnienia każdemu pracownikowi odpowiedniej profilaktycznej ochrony zdrowia, stosownie do zagrożeń zdrowia i bezpieczeństwa, słowa if he so wishes - jeżeli sobie tego życzy (dosłownie) - przetłumaczono jako stosownie do jego potrzeb (zamiast stosownie do jego życzeń). W efekcie w Polsce panuje fałszywe przekonanie, że bezwzględny obowiązek poddawania się przez pracowników badaniom lekarskim wynika z dyrektyw UE.

Nieśmiała nowelizacja kodeksu pracy w 2015 r. niewiele zmieniła. Nie wiadomo dlaczego orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy z zagrożeniami opisanymi na skierowaniu zachowuje ważność tylko przez 30 dni, a nie do końca okresu, na które zostało wystawione. Jak to się ma do faktu, że w Polsce prawo jazdy - którego warunkiem otrzymania jest przejście szeregu badań lekarskich - jest wydawane bezterminowo (z wyjątkiem osób chorych na padaczkę i cukrzycę)? Ale jeżeli nie wiadomo o co chodzi...

Niestety, nie udało mi się dotrzeć do informacji o kosztach badań profilaktycznych pracowników ponoszonych przez pracodawców - co byłoby szczególnie ciekawe w zestawieniu z kosztami utrzymania całej służby zdrowia.

Dodaj swój komentarz

E.D.: Szanowni Państwo Z treści artykułu wynika, że sprawa jest zagmatwana i skomplikowana zarazem. Prosi się aby decydenci raz ustalili tą interpretację przepisów. Jeżeli można w ramach komentarza i dyskusji podsunąć temat do rozpatrzenia, interpretacji badań operatorów wózków widłowych.Czy jako zawodowo kierujący pojazdami o napędzie silnikowym także muszą być kierowani na badania sprawności psychoruchowej? W tym obszarze występuję także zróżnicowanie interpretacji, zwłaszcza przez lekarzy medycyny pracy. (2016-10-11)

prywaciarz: "Czy jako zawodowo kierujący pojazdami o napędzie silnikowym także muszą być kierowani na badania sprawności psychoruchowej?" - a jako niezawodowy kierowca (księgowa jedzie raz na miesiąc do US), musze też mieć badania sprawności psychoruchowej … lekarz kieruje, a ja musze za to płacić jako pracodawca … istna paranoja, bo ta sama księgowa codziennie wozi swoje dzieci do przedszkola i nie musi mieć badań ze sprawności psychoruchowej … a przecież dzieci są cenniejsze niż papierki do US … (2016-10-12)

insektor: Czy posłowie i senatorowie zawodowi korzystający z własnego samochodu podczas delegacji i wyjazdów służbowych mają obowiązek posiadania badania sprawności psychoruchowej? Równi jesteśmy czy nie jesteśmy? (2016-11-09)

Dodaj swój komentarz