ATEST Ochrona Pracy

28 marca 2024 r.

[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

 

ATEST 12/2023

Bezpieczeństwo w Nauce i Szkolnictwie Wyższym

BeNiSZ

Bezpieczeństwo w Nauce i Szkolnictwie Wyższym - BeNiSz - to nowe przedsięwzięcie redakcji ATEST i współpracowników. Seminarium szkoleniowe pracowników służby bhp i ochrony przeciwpożarowej w uczelniach i instytutach naukowych odbyło się przy dużym udziale i zaangażowaniu samych uczestników, dzięki czemu jego rezultaty uznano za zasługujące na rozpowszechnienie.

Seminarium, które odbyło się w Krakowie-Przegorzałach w dniach od 30 maja do 1 czerwca br., adresowane było przede wszystkim do pracowników, którzy na co dzień borykają się z problemami wynikającymi ze specyfiki prowadzenia w uczelniach i instytutach prac o charakterze eksperymentalnym, w laboratoriach, w zwierzętarniach i w terenie, zajęć dydaktycznych i opieki naukowej, a także z problemami bezpieczeństwa i ochrony zdrowia studentów, doktorantów, stypendystów, stażystów, wolontariuszy itp. Podjęto decyzję o zorganizowaniu seminarium, w czasie którego uczestnicy mogliby wymienić się swoimi doświadczeniami w rozwiązywaniu tych problemów, zaprezentować dobre praktyki, przestudiować nietypowe pod względem przyczyn wypadki i niebezpieczne zdarzenia. Poza specjalistycznymi wykładami, istotnym elementem seminarium były spotkania z przedstawicielami inspekcji pracy, inspekcji sanitarnej oraz straży pożarnej. Program 3-dniowego seminarium zapewnił realizację szkolenia okresowego pracowników służby bhp. Było to możliwe między innymi dzięki temu, że przeciętny pracownik służby bhp w uczelni czy instytucie naukowym musi znakomicie orientować się w niemal wszystkich zagrożeniach zawodowych i w szerokiej gamie przepisów prawnych.

Uczestnicy BeNiSZ2017

Rezultaty spotkań z przedstawicielami inspekcji pracy (PIP) i inspekcji sanitarnej (PIS)

Uczestnicy seminarium zebrali nurtujące ich problemy i pytania, z którymi organizator zwrócił się do Okręgowego Inspektora Pracy w Krakowie, Małopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego oraz Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Krakowie z prośbą o delegowanie przedstawicieli na seminarium. Większość pytań wynikała z trudności, na jakie uczestnicy seminarium napotykają przy próbach stosowania przepisów prawnych nieuwzględniających np. pracy w skali laboratoryjnej, syntezowania czy stosowania materiałów o nieznanych własnościach itp. Spotkania z przedstawicielami PIP, WSSE i PSSE były najbardziej oczekiwanymi punktami seminarium i wzbudziły największe emocje. Przedstawiciele PIP zastrzegli, że podane przez nich odpowiedzi nie stanowią oficjalnego stanowiska tego organu.

Do celów informacyjnych: oryginalne pytania są rozbite na opis problemu i właściwe pytania. Odpowiedzi, w kilku przypadkach, rozszerzone są o uzupełnienia i komentarze autorki.

Uczestnicy BeNiSZ2017

Problem 1: Zgodnie z Art. 2091 § 1 ust. 2 lit. a ustawy Kodeks pracy, pracodawca jest obowiązany wyznaczyć pracowników do udzielania pierwszej pomocy.

Pytanie 1: Jak pracodawca ma zrealizować kodeksowy obowiązek wyznaczenia osób do udzielania pierwszej pomocy, jeżeli żaden z pracowników nie wyraża na to zgody, a na stanowiskach pracy zagrożenia nie występują (wykonywane są tylko prace biurowe)?

Odpowiedź - PIP: Jeżeli pracodawca zapewnił pracownikowi przeszkolenie w udzielaniu pierwszej pomocy, pracownik nie powinien odmówić zgody na wyznaczenie go "do udzielania pierwszej pomocy" - traktując to jako obowiązek pracowniczy. Zgoda powinna być wyrażona na piśmie.

Dyskutowano § 44 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp1. Jest tam mowa o zapewnieniu apteczek i punktów pierwszej pomocy (jeżeli występują określone zagrożenia), których obsługa powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy, obecnym na każdej zmianie. Zauważono, iż stoi to w sprzeczności z - ciążącym na każdej osobie - obowiązkiem udzielenia pomocy człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (chyba że została zapewniona pomoc medyczna)2. Zajęcia dydaktyczne odbywają się czasem w małych budynkach i trwają do wieczora. Gdyby stosować ten zapis dosłownie, to w razie wypadku nauczyciel akademicki nieprzeszkolony w zakresie udzielania pierwszej pomocy nie mógłby skorzystać ze środków opatrunkowych w apteczce.

Uzupełnienie: Zgodnie z § 7 rozporządzenia w sprawie bhp w uczelniach3 w każdym budynku należy udostępnić przenośną apteczkę, a obowiązkowemu przeszkoleniu w zakresie udzielania pierwszej pomocy podlegają osoby prowadzące zajęcia w laboratoriach oraz zajęcia wychowania fizycznego.

Komentarz: Zapisy Kodeksu pracy dotyczące pierwszej pomocy powinny być wzorowane na art. 8 dyrektywy ramowej4: Pracodawca powinien: - przedsięwziąć odpowiednie środki w celu zapewnienia pierwszej pomocy w nagłych wypadkach (...) stosownie do rodzaju prowadzonej działalności i wielkości przedsiębiorstwa... Z kolei w § 44 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp powinien zostać usunięty wymóg obsługi apteczek przez przeszkolone osoby. Wymóg wywieszenia instrukcji przy apteczce ma sens tylko przy apteczkach stacjonarnych, które obecnie zostały praktycznie wyparte przez apteczki przenośne, wyposażone w instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy.

Problem 2: Pracownik, u którego lekarz nie stwierdził potrzeby stosowania do obsługi monitorów ekranowych okularów korygujących wzrok, po pewnym czasie skarży się na trudności z czytaniem na ekranie i zwraca się o skierowanie na badania przed upływem terminu aktualności orzeczenia lekarskiego o zdolności do pracy na określonym stanowisku. Pracodawca odmawia wydania skierowania, powołując się na interpretację Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 04.04.2012 r. sygn. IBPBII/1/415?1063/11/MK - według której badanie przed terminem wskazanym na orzeczeniu lekarskim stanowi korzyść majątkową pracownika, którą należy opodatkować.

Pytanie 2: Jaka jest opinia PIP w przedstawionej sprawie?

Odpowiedź - PIP: Interpretacje izby skarbowej nie stanowią wykładni prawnej. Rzeczywiście, § 6 pkt 1 rozporządzenia w sprawie badań lekarskich pracowników5 nie daje podstaw do skierowania pracownika na badania lekarskie poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań okresowych. Skierowanie takie po zgłoszeniu przez pracownika niemożności wykonywania dotychczasowej pracy dotyczy tylko określonych sytuacji, takich jak ciąża czy choroba zawodowa.

Komentarz: Występuje pilna potrzeba modyfikacji prawa dotyczącego obsługi monitorów ekranowych, tak by - zgodnie z art. 9 pkt. 3 dyrektywy szczegółowej6 - pracodawca mógł zrealizować ciążący na nim obowiązek zapewnienia pracownikom "urządzeń optycznych korygującym wzrok" - tzn. nie tylko okularów, także soczewek korekcyjnych (obecnie dostępne są już soczewki wieloogniskowe).

Problem 3:Pracownik przedstawia pracodawcy zaświadczenie wystawione przez lekarza rodzinnego, zalecające korzystanie ze specjalnego krzesła komputerowego, np. siedziska typu "koziołek" lub fotela aktywnego (koszt. ok. 3000 zł). Oczekuje, że pracodawca zakupi takie krzesło - stosownie do § 39 pkt. 2 ust. 4 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp wymagającego "dostosowania warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy...".

Pytanie 3: Czy pracodawca jest obowiązany zrealizować wskazanie lekarskie używania specjalnego krzesła komputerowego?

Odpowiedź - PIP: Lekarze rodzinny i medycyny pracy nie mają możliwości zalecenia zmiany krzesła. Pracodawca powinien zapewnić pracownikowi krzesło komputerowe spełniające wymagania określone w rozporządzeniu w sprawie bhp przy obsłudze monitorów ekranowych7, ale pracownik ma prawo korzystać z innego, a nawet z własnego krzesła.

Problem 4: Zgodnie z rozdziałem 2 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp, szatnie powinny być urządzone w oddzielnych lub wydzielonych pomieszczeniach, a szatnia podstawowa powinna być wyposażona w dwie szafy pojedyncze lub jedną szafę podwójną dla każdego pracownika. Zgodnie z § 15 do szatni podstawowej można stosować odpowiednie przepisy § 12 (o szatniach wieszakowych), z tym że stojaki wieszakowe powinny być osobne na odzież własną pracowników i osobne na odzież roboczą i ochronną.

Pytanie 4: Czy w sytuacji, gdy pracownicy laboratoriów nie mają potrzeby przebierania się w odzież roboczą lub ochronną, a tylko ubierają fartuch laboratoryjny na odzież własną - dopuszczalne jest odstąpienie od urządzania odrębnego pomieszczenia szatni z indywidualnymi szafkami i przechowywanie fartuchów na stojaku wieszakowym w laboratorium/w korytarzu w strefie laboratoryjnej? A może w zamykanej szafie wieszakowej umiejscowionej w laboratorium/w korytarzu w strefie laboratoryjnej?

Odpowiedź - PIS: Inspekcja sanitarna stoi na stanowisku, że dotychczasowa praktyka pozostawiania fartuchów na wieszakach w laboratoriach, nawet w zamykanej szafie w strefie laboratoryjnej - jest niezgodna z przepisami. Nawet przy przechowywaniu odzieży wierzchniej w pokojach biurowych, należy urządzić szatnię stanowiącą odrębne pomieszczenie i wyposażyć ją w odrębne szafki indywidulane dla każdego pracownika.

Wywiązała się dyskusja, w której uczestnicy argumentowali, iż nie kwestionują obowiązku urządzania szatni wyposażonych w szafki indywidualne tam, gdzie praca wymaga przebrania się w odzież roboczą (np. w zwierzętarni). Natomiast do pracy w przeciętnym laboratorium pracownik stosuje fartuch nakładany na odzież własną - więc nie ma potrzeby przebierania się. Pracownicy w uczelniach i instytutach łączą pracę dydaktyczną w salach wykładowych, z pracą organizacyjną, np. w dziekanatach, pracą naukową w pokojach biurowych i w laboratoriach - najczęściej kilkakrotnie w ciągu dnia ubierając i zdejmując fartuch laboratoryjny. Udawanie się za każdym razem do odległej szatni w celu nałożenia lub zdjęcia fartucha jest nieracjonalne. Próbowano rozwiązać problem przynajmniej częściowo - przez ustawienia metalowych szaf na korytarzach blisko laboratoriów. Niestety, sprzeciwiły się temu służby ochrony przeciwpożarowej, twierdząc że - zgodnie z § 4 pkt 1 ust. 11 rozporządzenia ws. ochrony przeciwpożarowej8 - składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej, służących ewakuacji, jest zabronione. Pozostawienie w metalowej szafie fartucha bawełnianego stanowi naruszenie tego przepisu (ostatnio zmieniono zdanie na ten temat, co zostanie wyjaśnione w cz. 2. relacji z seminarium).

Problem 5: Zgodnie z § 103 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp, jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo oblania pracowników środkami żrącymi lub zapalenia odzieży na pracowniku - nie dalej niż 20 m w linii poziomej od stanowisk, na których wykonywane są te procesy, powinny być zainstalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpieczeństwa) do obmycia całego ciała oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania oczu.

Pytanie 5a: W laboratorium są stosowane stosunkowo niewielkie ilości substancji żrących, najczęściej tylko pod dygestoriami, wszyscy pracownicy są obowiązani zawsze nosić okulary i odzież ochronną, a przed stosowaniem substancji żrących ubrać gogle i rękawice. Czy można uznać, że niebezpieczeństwo oblania pracowników środkami żrącymi praktycznie nie występuje i odstąpić od wymogu zapewnienia płuczki ocznej/prysznica bezpieczeństwa?

Odpowiedź - PIS: Wymóg płuczki ocznej i prysznica bezpieczeństwa, określony w § 103 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp, obowiązuje bez względu na ilości i sposób stosowania substancji żrących.

Komentarz: W wielu laboratoriach istnieją prysznice bezpieczeństwa, ale np. na Uniwersytecie Jagiellońskim po raz ostatni użyto takiego prysznica w latach 70-ych. Niejednokrotnie w laboratoriach studenckich doszło do wylania substancji żrącej np. na nogę w obcisłych spodniach, ale nie zastosowano prysznica bezpieczeństwa, tylko spłukiwano substancję wodą z naczynia (przed i/ lub po zdjęciu spodni). W laboratoriach znacznie lepszą funkcję urządzenia ratunkowego spełniłaby zwykła słuchawka prysznicowa do miejscowego spłukania zanieczyszczenia.

Pytanie 5b: Pracownicy służb porządkowych stosują dorywczo żrące środki czystości (np. KRET, czarny DOMESTOS); są wtedy obowiązani nosić okulary lub gogle oraz rękawice. Czy pracodawca jest obowiązany zapewnić płuczki oczne i prysznice bezpieczeństwa w odpowiedniej odległości?

Odpowiedź - PIS: Przy stosowaniu substancji żrących do prac porządkowych pracownik powinien być wyposażony w butelkę do płukania oka.

Problem 6: Pracownikom zapewniono informacje o zagrożeniach, ryzyku, środkach ochrony przed zagrożeniami, postępowaniu w sytuacji awaryjnej itp. Powołując się na art. 35 rozporządzenia REACH, przedstawiciel organów nadzoru nad warunkami pracy wymagał przedstawienia przez pracodawcę podpisów pracowników potwierdzających zapoznanie się z treścią kart charakterystyki. Tymczasem, np. dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, treść kart charakterystyki jest trudna do zrozumienia.

Pytanie 6: Czy w świetle rozporządzenia REACH pracodawca musi zapoznawać pracowników z treścią kart charakterystyki za potwierdzeniem? Jeżeli tak, to czy dotyczy to także środków czystości stosowanych przez pracowników na stanowiskach robotniczych?

Odpowiedź - PIS: Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom dostępu do informacji o zagrożeniach stwarzanych przez substancje chemiczne i ich mieszaniny, które pracownicy stosują lub na które mogą być narażeni w trakcie swojej pracy. Zapewnienie dostępu do kart charakterystyki w języku polskim stanowi spełnienie tego wymogu.

Problem 7: W niektórych uczelniach i instytutach pracownicy laboratoriów stosujący w sposób precyzyjny niewielkie ilości żrących kwasów byli zmuszani przez pracownika służby bhp do zabezpieczania się za pomocą gogli, twardych rękawic kwasoodpornych, fartucha kwasoodpornego oraz gumowców. Behapowiec powoływał się przy tym na nakaz przedstawiciela organów PIP lub PIS stosowania środków ochronnych wymienionych w kartach charakterystyki.

Pytanie 7: Czy środki ochronne, opisane w kartach charakterystyki, należy traktować jako zalecenia czy jako bezwzględny obowiązek?

Odpowiedź - PIS: Karta charakterystyki substancji chemicznej lub mieszaniny stanowi sposób dostarczenia informacji dotyczących zagrożenia oraz bezpieczeństwa "w dół łańcucha dostaw", tzn. od producenta, przez dystrybutora do dalszego użytkownika. Informacje tam zawarte należy traktować jako katalog możliwych do zastosowania środków ochronnych i profilaktycznych. hronnych i profilaktycznych. Uzupełnienie: Zgodnie z art. 221 Kodeksu pracy wymagane jest m.in. posiadanie aktualnego spisu stosowanych substancji chemicznych i mieszanin stwarzających zagrożenie oraz kart charakterystyki. Stosowanie takiej substancji lub mieszaniny jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich zdrowia i życia. Z kolei, zgodnie z § 41 pkt. 2 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp: instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i preparatów.

Problem 8: Do badań naukowych z reguły wykorzystuje się bardzo specyficzne odczynniki produkowane w ilości mniejszej niż 1 tona rocznie, sprowadzanie na indywidualne zamówienia, a także substancje nowosyntezowane.

Pytanie 8: Czy w laboratoriach można stosować substancje, dla których karta charakterystyki została sporządzona tylko w języku angielskim, albo - ze względu na zbyt małą produkcję danego odczynnika chemicznego - w ogóle nie została sporządzona?

Odpowiedź - PIS: Substancje, o których mowa, nie podlegają rejestracji, ale karta charakterystyki jest wymagana, obowiązkowo w języku polskim.

Komentarz: Substancje stosowane wyłącznie do badań naukowych, jeżeli nie przewiduje się ich wprowadzania do obrotu na rynku dostępnym nieograniczonej liczbie klientów, podlegają zwolnieniom z niemal wszystkich obowiązków REACH. Bardzo często do celów naukowych stosowane są substancje nowosyntezowane, niesklasyfikowane pod kątem stwarzanego zagrożenia. Naukowiec ocenia ryzyko i dobiera środki bezpieczeństwa kierując się profesjonalnym osądem.

Problem 9: Asortyment dostępnych na rynku środków czystości jest bardzo szeroki i w praktyce zestaw stosowanych w danym zakładzie środków jest często zmieniany. Rodzi to problemy z aktualizacją spisu środków czystości stwarzających zagrożenie oraz zapewnieniem aktualnych kartach charakterystyki (zob. uzupełnienie w pkt. 7.). Informacje o zagrożeniach i zasadach bezpieczeństwa znajdują się na etykiecie, w dokumentacji oceny ryzyka zawodowego oraz w instrukcjach bhp.

Pytanie 9: Czy przy stosowaniu środków czystości powszechnego użytku stwarzających zagrożenie pracodawca może ograniczyć spis takich środków do informacji o tym, jakie zasady bezpieczeństwa obowiązują przy używaniu środków chemicznych stwarzających dany rodzaj zagrożenia (np. żrących, drażniących itp.)?

Odpowiedź - PIS: Obowiązek posiadania aktualnych spisów substancji chemicznych i mieszanin stwarzających zagrożenia oraz ich kart charakterystyki jest bezwzględny i dotyczy także środków czystości powszechnego użytku.

Problem 10: Zgodnie z art. 15s. pkt 1 lit. e ustawy o (mikro)organizmach genetycznie modyfikowanych (GMM i GMO)9, "dokonujący zamkniętego użycia GMM jest obowiązany do zapewnienia osobom biorącym udział w zamkniętym użyciu GMM, co najmniej raz na 2 lata, uczestnictwa w szkoleniu w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, przeprowadzanym w trybie określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 2375 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy".

Pytanie 9: Czy szkolenie, o którym mowa, może być zorganizowane w formie instruktażu stanowiskowego prowadzonego przez kierownika zakładu inżynierii genetycznej (ZIG), za potwierdzeniem na karcie szkolenia wstępnego bhp?

Odpowiedź - PIP: Nie wystarczy powtórzenie instruktażu stanowiskowego. Pracownicy ZIG powinni przechodzić co 2 lata pełne szkolenie okresowe w dziedzinie bhp. Instruktaż stanowiskowy jest przewidywany tylko na etapie przyjęcia do pracy, przy zmianach stanowiska lub warunków pracy.

Komentarz: Pracownicy ZIG - w praktyce tylko pracownicy naukowi i naukowo- techniczni - przechodzą szkolenie okresowe bhp zgodnie z 16-godzinnym programem dla osób kierujących pracownikami lub dla pracowników inżynieryjno- technicznych. Przechodzenie całego takiego szkolenia co 2 lata nie ma związku z celem, jakim jest dobra orientacja w przepisach prawnych dotyczących zamkniętego użycia GMM. Doszkalanie się w tym zakresie przez kierownika ZIG, przekazywanie tej wiedzy podległym pracownikom, a przy okazji powtórzenie zasad bezpiecznej pracy w laboratorium, w zwierzętarni czy w szklarni - wydaje się racjonalnym rozwiązaniem. Nasuwają się przy tym inne pytania: Dlaczego analogicznego obowiązku nie nałożono na pracowników biorących udział w zamkniętym użyciu organizmów genetycznie modyfikowanych GMO oraz przy zamierzonym uwalnianiu GMO do środowiska?

ciąg dalszy relacji w następnym numerze

1 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j.: DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650, ze zm.).

2 Art. 162 ustawy z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (t.j.: DzU z 2016, poz. 1137).

3 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 5 lipca 2007 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w uczelniach (DzU z 2007 r., nr 128, poz. 897).

4 Dyrektywa Rady z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (89/391/EWG).

5 Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (t.j.: DzU z 2016 r., poz. 2067).

6 Dyrektywa Rady z 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy z urządzeniami wyposażonymi w monitory ekranowe (90/270/EWG).

7 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. (DzU z 1998 r., nr 148, poz. 973).

8 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z 2010 r., nr 109, poz. 719).

9 Ustawa z 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (DzU z 2007 r., nr 36, poz. 233, ze zm.).


Brak komentarzy

Dodaj swój komentarz  
 

©ATEST-Ochrona Pracy 2017

Liczba odwiedzin od 2000 r.: 58065218