[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Czy praca zmianowa wychodzi na zdrowie?
(konferencja w Przegorzałach)

Skutki zdrowotne pracy zmianowej, mimo prowadzonych od dziesięcioleci badań, są trudne do jednoznacznej oceny. Wyciąganiu wniosków i formułowaniu zasad profilaktyki sprzyjają spotkania naukowców, takie jak to, które odbyło się 24-25.10.2000 r. w Przegorzałach pod Krakowem. Sympozjum zorganizowane przez Prezydium Komitetu Ergonomii PAN przyjęło hasło "Praca zmianowa 2000. Implikacje dla nauki, polityki i biznesu". Zamieszczamy lakoniczne, choć sądzimy, reprezentatywne fragmenty referatów umożliwiające opinię na temat tego spotkania.

Redakcja

Praca zmianowa a sprawność działania, skłonność do zasypiania i wypadki

(...) Wielu autorów zauważało, że sporo katastrof "z czołówek gazet" w ostatnich dekadach, włączając w to przypadki takie, jak Three Mile Island, Czernobyl, Bhopal, Exxon Valdez i prom Estonia, zdarzyło się we wczesnych godzinach porannych. Ponadto, dokładne analizy przyczyn tych katastrof wykazały, że w każdym przypadku można je było, przynajmniej w pewnej mierze, przypisać zmęczeniu i/lub błędowi ludzkiemu.

(...) W większości przypadków pracy zmianowej charakter zadań roboczych zmienia się w ciągu doby, gdyż procesy dłuższe, a tym samym bardziej bezpieczne, są rezerwowane dla zmiany nocnej. Oznacza to, że nie należy porównywać wskaźników wypadkowości na poszczególnych zmianach, gdyż podczas pracy nocnej trzeba się spodziewać mniejszej liczby wypadków.

Simon Folkard

(...)

Przedłużony czas pracy a ryzyko wypadkowe

(...) Ogólnie rzecz biorąc, przy uwzględnieniu powyższych zastrzeżeń, rezultaty dostępnych badań wydają się wskazywać, że przedłużony czas pracy wiąże się ze zwiększonym ryzykiem, które - jak można było teoretycznie oczekiwać - wzrasta potęgowo po "normalnych" (tj. 8-9) godzinach pracy, co stwierdzono w odniesieniu do wypadków ciężkich, jak i śmiertelnych, tak w przemyśle, jak i w transporcie; istnieją przesłanki, że dotyczy to także innych rodzajów prac.

(...) Jakkolwiek nie możemy stanowczo stwierdzić, czy wydłużanie czasu pracy poza ramy normalnej dniówki podnosi ryzyko wypadkowe we wszystkich lub niektórych tylko zawodach, te dane przemawiają przeciwko niekontrolowanemu wydłużaniu godzin pracy, jak na przykład w niektórych elastycznych systemach zatrudniania.

F. Nachreiner

Następstwa zdrowotne pracy zmianowej i zasady opieki medycznej nad pracownikami zmianowymi

(...) Tylko 5-10% pracowników zmianowych nie zgłasza skarg związanych z pracą zmianową w trakcie okresu zatrudnienia. Większość pracowników zmianowych (60-70%), odczuwających bardziej lub mniej nasilone dolegliwości potrafi wytrwać aż do emerytury. Około 20% musi pracę zmianową porzucić, głównie z powodów zdrowotnych.

(...) Są oni (lekarze przemysłowi) odpowiedzialni za doradztwo w odniesieniu do osób zamierzających wykonywać pracę zmianową, uwzględniając przeciwwskazania takie, jak: chroniczne zaburzenia snu, schorzenia przewodu pokarmowego, choroba niedokrewienna serca, cukrzyca leczona insuliną i inne. Wykonywanie pracy nocnej i zmianowej jest wskazaniem do poddawania pracowników badaniom okresowym do 45 roku życia co 3-5 lat, a powyżej 45 co 2-3 lata. Działania w zakresie promocji zdrowia pracowników zmianowych są obowiązkiem lekarzy przemysłowych, związków zawodowych i kierownictwa przedsiębiorstw.

G. Costa, J. Pokorski

Model destabilizacyjny skutków zdrowotnych pracy zmianowej

(...) Teoria destabilizacji, zaproponowana kilka lat temu przez naszą grupę, stara się zintegrować wszystkie te koncepcje. Głównym jej założeniem jest, że praca zmianowa działa dwoma odmiennymi sposobami. Pierwszy sposób podobny jest do wpływów innych czynników dużego obciążenia pracą. W tym względzie zmianowość pracy powoduje efekty specyficzne i niespecyficzne, zwykle o krótkim czasie trwania, które organizm musi skompensować. Drugi sposób wiąże się ze zdolnościami regulacyjnymi i kompensacyjnymi organizmu. Zgodnie z tą teorią praca zmianowa wpływa na obniżenie tych możliwości pracownika poprzez przewlekłą destabilizację dynamicznej równowagi pomiędzy życiem zawodowym, aktywnością rodzinną i społeczną, rekreacją i snem.

M. Kundi

(...)

Obciążenie pracą i zmęczenie wśród pielęgniarek pracujących w szpitalach w systemach 8 i 12-godzinnych zmian

(...) Różnice pomiędzy pracą 8 i 12-godzinną dotyczyły głównie wysiłku fizycznego i poziomu stresu. Godzinowy wydatek energetyczny był niższy u pielęgniarek pracujących przez 12 godzin, natomiast poziom stresu był wyższy, co wynikało z wyższych wymagań i niższego zakresu kontroli w porównaniu do wartości stwierdzanych u pielęgniarek pracujących w wymiarze 8 godzin. Pielęgniarki zatrudnione w systemie zmianowym były bardziej zmęczone swą pracą, ale w bilansie tygodniowym mogły przeznaczać więcej czasu na sen, prace domowe oraz aktywność fizyczną w czasie wolnym w porównaniu do zatrudnionych codziennie przez 8 godzin. Uzyskane dane sugerują, że pielęgniarki dobrze radzą sobie z pracą w systemie 12-godzinnych zmian. W naszej opinii nie ma ogólnych przeciwwskazań do organizowania takiego systemu pracy pielęgniarek.

T. Makowiec-Dąbrowska
P. Krawczyk-Adamus

Praca zmianowa a starzenie

(...) Wszelkie statystyki wskazują, że pracownicy opuszczają system zmianowy w miarę upływu lat i rzadkością są tacy, którzy nie próbują odejść. O ile jest to niemożliwe (jak np. w przypadku maszynistów), stosuje się specjalne rozwiązania wewnątrz zakładu pracy, szpitala, czy - ogólniej mówiąc - grupy pracowniczej - aby starsi pracownicy rzadziej niż początkujący pracowali w najtrudniejszych schematach zmianowych.

J. Foret

Dodaj swój komentarz