[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Bioterroryzm - realne zagrożenie

Bioterroryzm to bezprawne, nielegalne użycie czynników biologicznych wobec ludzi z zamiarem wymuszenia jakiegoś działania lub zastraszenia rządu i ludności cywilnej dla osiągnięcia celów osobistych, politycznych, społecznych lub religijnych. W tym celu mogą być użyte bakterie, riketsje, wirusy lub materiały z nich pochodzące oraz różnego rodzaju toksyny przez nie wytwarzane.

Bioterroryzm to stosunkowo nowe zjawisko we współczesnym świecie. Obecnie po raz pierwszy w historii ludzkości mamy z nim do czynienia w USA, chociaż możliwość działań tego typu przewidziano wcześniej. W Polsce powstały na ten temat nieliczne publikacje¹.

W maju 2000 r. w Polanicy Zdroju odbyła się konferencja kadry kierowniczej Wojskowej Inspekcji Sanitarnej, na której bioterroryzm był jednym z tematów wykładów. Nikt wówczas nie zdawał sobie sprawy, że znajdzie się on wkrótce na pierwszych stronach gazet.

Od czasu, kiedy ludzie nauczyli się hodować drobnoustroje w laboratoriach, narodziła się myśl wykorzystania ich w działaniach wojennych. Powstało wtedy pojęcie broni masowego rażenia - ABC (atomowa, biologiczna, chemiczna). Obecnie rozwój broni typu B i C jest zakazany konwencjami międzynarodowymi. Nie dotyczy to jednak bezwzględnie wszystkich państw świata i niektóre w tajnych laboratoriach prowadzą badania nad bronią biologiczną. Najgorszy scenariusz przewiduje dostanie się czynników masowego rażenia w ręce bezwzględnych terrorystów, którzy nie zawahają się ich użyć.

Nie wdając się w szczegóły można powiedzieć, że czynniki biologiczne mogą skazić powietrze, wodę, żywność i przedmioty codziennego użytku wegetatywnymi lub przetrwalnikowymi formami drobnoustrojów chorobotwórczych.

Najbardziej niebezpieczną formą zastosowania jest wariant aerozolowy lub rozpylenie czynnika w systemach wentylacyjnych. Jest on jednak bardzo niebezpieczny również dla terrorysty. Rozpylenie czynnika biologicznego powoduje wtedy szybkie i masowe zachorowania oraz wysoką śmiertelność w wyniku zainhalowania czynnika i rozwoju postaci płucnych danych chorób. Znacznie bezpieczniejsze dla samego terrorysty jest skażenie żywności lub wody.

W walce ze skutkami ataku bioterrorystycznego najważniejsze jest wczesne wykrycie użytego czynnika biologicznego, co umożliwia natychmiastowe zastosowanie środków profilaktycznych w postaci szczepionek lub antybiotyków o szerokim spektrum działania. Amerykańska agenda Centers for Disease Control (CDC) dokonała podziału niebezpiecznych czynników biologicznych w kolejności priorytetu zagrożenia na trzy kategorie: A, B, C.

Czynniki z grupy A to wąglik, botulizm, dżuma, wirusowe gorączki krwotoczne (w tym Ebola - o najwyższej śmiertelności), ospa prawdziwa.

Wąglik

Skoncentruję się na schorzeniu, które zostało wywołane obecnie w wyniku działań bioterrorystycznych. Wąglik (Anthrax) jest chorobą zwierząt trawożernych i jednocześnie zoonozą (chorobą odzwierzęcą). Endemicznie występuje w krajach trzeciego świata, dziesiątkując czasem całe stada, głównie owiec i kóz. W Polsce występuje bardzo rzadko i jest zwykle zawleczony zza wschodniej granicy. Chorobę wywołuje bakteria Bacillus anthracis, która tworzy przetrwalniki bardzo odporne na działanie czynników niesprzyjających (wysychanie, wysoka temperatura, środki dezynfekcyjne). Człowiek zakaża się przez kontakt z chorym, a jeszcze częściej z padłym na wąglik zwierzęciem. Dodatkowo do infekcji dojść może przez zakażone zarodnikami surowce i wyroby ze skór, kontakt z zakażoną glebą, a sporadycznie w wyniku spożycia mięsa lub zakażonej żywności lub wdychania pyłów unoszących się z zakażonych skór lub sierści. Klinicznie rozróżnia się trzy formy wąglika:
- postać skórna - stanowi ponad 99% przypadków naturalnych zakażeń, nieleczona daje ok. 20 % śmiertelności, a leczenie antybiotykami jest zwykle skuteczne; objawy ograniczone są zwykle do zmian skórnych (czarna krosta, karbunkuł) w miejscu wniknięcia bakterii;
- postać jelitowa - bardzo rzadka, lecz w przypadku wystąpienia prawie w 100 % śmiertelna;
- postać płucna - praktycznie w 100 % śmiertelna; występuje w wyniku wdychania pyłu zawierającego zarodniki i wywołanie tej formy choroby jest głównym celem bioterrorystów; śmierć może nastąpić już po 24 godzinach od zainhalowania materiału zakaźnego.

Każdy człowiek jest wrażliwy na zachorowanie, jednak trzeba pamiętać, że wąglik jest słabo zaraźliwą chorobą i kontakt z osobą chorą nie oznacza zakażenia (zwłaszcza przy zachowaniu środków ostrożności).

W przypadku ataku bioterrorystycznego i skażenia skóry sporami wąglika (aerozol lub proszek), należy natychmiast oczyścić skórę poprzez kąpiel z użyciem mydła, natomiast odzież powinno się poddać dezynfekcji w komorach parowo-formalinowych lub autoklawach.

Szczepionki wprawdzie istnieją (są na wyposażeniu wojskowej służby zdrowia niektórych państw), lecz w Polsce są nieosiągalne. Natychmiast po potwierdzeniu narażenia na wąglik powinno się podjąć antybiotykoterapię profilaktyczną. Stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania (ciprofloksacyna, doksycyklina i inne).

W Polsce, która jest członkiem NATO, istnieje teoretyczne zagrożenie atakiem bioterrorystycznym, chociaż jest ono niewspółmiernie mniejsze niż w samych Stanach Zjednoczonych czy Europie Zachodniej. Z tego powodu wszelkie sygnały dotyczące dziwnych przesyłek lub też nagłe wystąpienie zachorowań na jakimś obszarze muszą być traktowane z największą powagą, ale też i dużą rozwagą, aby nie wywoływać nadmiernej paniki wśród ludności. Bez wątpienia najbardziej narażone na atak są ważne urzędy i instytucje państwowe oraz niektóre placówki dyplomatyczne. Zakłady pracy w Polsce na pewno nie stanowią celu bioterrorystów. Miejmy tylko nadzieję, że wszystkie alarmy okażą się fałszywe, a dowcipnisie złapani i surowo ukarani.

Sygnały zagrożenia

1. Wystąpienie zidentyfikowanych przypadków postaci płucnej lub jelitowej wąglika.
2. Wystąpienie niezidentyfikowanych bakteriologicznie i nieuzasadnionych epidemiologicznie przypadków zachorowań o obrazie klinicznym sugerującym postać płucną lub jelitową wąglika.
3. Pojawienie się zachorowań na wąglik wśród zwierząt gospodarskich na obszarach nieendemicznych.
4. Pojawienie się zidentyfikowanych przez bakteriologów zarodników wąglika na terenie, gdzie nie występuje endemicznie.
5. Użycie wąglika do ataku bioterrorystycznego w innych krajach, szczególnie ościennych.
6. Groźba (jawna lub pochodząca z danych wywiadu) dokonania ataku bioterrorystycznego ze strony organizacji ekstremistycznych.
7. Pojawienie się sytuacji potencjalnego, ale jeszcze niezidentyfikowanego zagrożenia w postaci np. przesyłek pocztowych niewiadomego pochodzenia o podejrzanej zawartości.

Postępowanie

Główny Inspektor Sanitarny wydał ujednolicone zasady postępowania w przypadku zagrożenia niebezpieczną chorobą lub bioterroryzmem. Dotychczasowe metody działania terrorystów w USA polegają na rozsyłaniu śmiercionośnych przesyłek do ważnych urzędów państwowych przez urzędy pocztowe. Dlatego obecnie w Polsce zwraca się szczególną uwagę na podejrzane przesyłki.

W przypadku otrzymania jakiejkolwiek przesyłki niewiadomego pochodzenia lub budzącej podejrzenia należy:
1. Nie otwierać tej przesyłki.
2. Umieścić ją w grubym worku plastikowym, szczelnie zamknąć.
3. Worek ten umieścić w drugim worku plastikowym, szczelnie zamknąć i zakleić taśmą.
4. Paczki nie wolno przemieszczać. Należy pozostawić ją na miejscu.
5. Powiadomić lokalny posterunek policji (tel. 997 lub tel. kom. 112) albo straż pożarną (tel. 998). Służby te podejmą wszystkie niezbędne kroki w celu bezpiecznego przejęcia przesyłki.

W przypadku otwarcia przesyłki i stwierdzenia podejrzanej zawartości (proszek, piana, galareta itp.) należy:
1. Nie naruszać tej zawartości, nie rozsypywać, nie przenosić, nie dotykać, nie wąchać, wyłączyć wentylację, zamknąć okna.
2. Całą zawartość umieścić w worku plastikowym, zamknąć go i zakleić taśmą.
3. Dokładnie umyć ręce.
4. Zaklejony worek umieścić w drugim worku, zamknąć i zakleić.
5. Ponownie dokładnie umyć ręce.
6. Powiadomić policję lub straż pożarną.
7. W przypadku braku opakowania zaniechać wszelkich czynności, dokładnie umyć ręce i powiadomić odpowiednie służby.

W każdym zakładzie pracy najważniejsze jest dobre wyszkolenie pracowników, również i w tym zakresie. Dlatego przedstawione tu zasady postępowania i zawarta podstawowa wiedza o zagrożeniu bioterroryzmem powinna zostać przekazana pracownikom poprzez właściwe szkolenie. Zaleca się przeprowadzenie krótkich szkoleń pracowników wszelkich firm i zakładów pracy, abyśmy wszyscy byli przygotowani na wypadek otrzymania śmiercionośnych przesyłek. Musimy też zdać sobie sprawę, że przedstawione tu materiały dotyczą jedynie jednej choroby z arsenału bioterrorystów. Możliwe zagrożenia są o wiele bardziej złożone, a ich skutki potencjalnie mogą być o wiele groźniejsze.

lek. med. Jerzy Banach

¹ Np. "Epidemiologia działań wojennych i katastrof" pod redakcją K. Chomiczewski, W. Gall, J. Grzybowski. Wyd. I a-medica press 2001.

W papierowym wydaniu Atestu również tekst "Wąglik - jak się chronić"

Dodaj swój komentarz

Bartoszcze: Polecam stronę www.obw-wihe.pulawy.pl (2002-08-31)

Dodaj swój komentarz