[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Ziarno czy plewy?

Ekspansja systemów jakości sprawiła, że wiele przedsiębiorstw stara się ukoronować swoje działania i oprócz zarządzania jakością oraz zarządzania środowiskowego podejmuje wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeństwem. Od samego początku przynajmniej niektórzy specjaliści stawiali pytanie - czym jest zarządzanie bezpieczeństwem? Odpowiedź wywoływała wiele emocji, sprawiała i sprawia duże trudności.

Można odnieść wrażenie, że dyskusja, czym jest zarządzanie bezpieczeństwem, ma charakter czysto akademicki, ponieważ wiele zakładów twierdzi, że wdrożyło system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Poza tym minęło już dziesięć lat odkąd zaczęto w Polsce propagować systemy zarządzania bhp. Warto więc zapytać pytanie, co osiągnięto przez wprowadzanie systemów zarządzania bezpieczeństwem w przedsiębiorstwach?

Pytanie to stawiano w trakcie realizacji Strategicznego Programu Rządowego SPR-1¹. Większość przedsiębiorstw, które wdrożyły lub wdrażały system zarządzania bezpieczeństwem unikała jednoznacznej odpowiedzi. W przedsiębiorstwach, w których nie uzyskano ilościowej poprawy wskaźników bezpieczeństwa, wskazuje się na jakościowe zmiany związane z większym porządkiem, kulturą bezpieczeństwa itp., stwierdzając jednocześnie, że na wyniki trzeba jeszcze poczekać.

W odpowiedzi na pismo BZ/74/99 uprzejmie informujemy, że w zakładzie naszym obecnie wdrażany system dotyczy jednego wytypowanego oddziału i jest systemem nowatorskim, jak na warunki górnictwa. Zebrane przez okres 2-3 lat doświadczenia posłużą do wprowadzenia niezbędnych korekt i wdrożenia systemu zarzadzania bezpieczeństwem pracy w całej kopalni.

W związku z powyższym dokonywanie ocen na obecnym etapie będzie mało miarodajne i wręcz niecelowe.

Wyniki naszych działań będą mogły być oceniane dopiero po zakończeniu prac wdrożeniowych, tj. po upływie około 3 lat.

Z poważaniem Dyrektor Pełnomocnik Zarządu

Przedstawiony przykład jest charakterystyczny dla przedsiębiorstw, które deklarują wdrażanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy według własnego pomysłu. Każdy zakład zgodnie z Kodeksem pracy jest zobowiązany do tworzenia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Działania te traktowane są często jako wdrażanie systemu zarządzania bhp. Takie pojmowanie problemu jest fałszywe, ponieważ łączenie "wymagań bhp" z systemem świadczyłoby o jego obligatoryjności, co jest niezgodne z rzeczywistością. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (patrz norma 18001) nie jest obowiązkowy. W przeszłości wielokrotnie oceniano bhp zgodnie z metodą ISRS (International Safety Rating System). Wykonanie takich badań traktowano jako ocenę własnego systemu zarządzania. W większości przypadków już na wstępie uzyskiwano wysokie oceny, które traktowano jako wskaźnik wdrożenia systemu zarządzania bhp. Ten i wiele innych przypadków był powodem dyskusji, czym jest system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Oto dwie przesłanki, które utrudniają zdefiniowanie struktury systemu:
- Podstawowym kryterium jest stwierdzenie, że system zarządzania nie jest obowiązkowy. Oznacza to jednocześnie, że system wymagań prawnych bhp funkcjonujący w przedsiębiorstwach nie może być traktowany jako system zarządzania.
- System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest dodatkiem do funkcjonującego w przedsiębiorstwie systemu wymagań prawnych bhp.

Ewolucja systemów

Wnikliwa analiza przepisów pozwala na zaproponowanie podziału wprowadzania elementów zarządzania bezpieczeństwem na trzy okresy:
1. do 1995 r. - wprowadzenie filozofii jakości do problematyki bezpieczeństwa, pierwsze informacje na ten temat,
2. 1996-2000 r. - pojawienie się norm opisujących systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, BS8800, PN-N-18001 itp. oraz wdrażanie systemów w zakładach pracy,
3. od 2001 r. - oczekiwania związane z oceną dotychczasowej działalności i uzyskanych efektów.

Podział na trzy okresy wskazuje na ewolucyjny charakter wprowadzania zarządzania bezpieczeństwem. To, co stanowiło do niedawna działania nadobowiązkowe, staje się obecnie obowiązkiem prawnym (ocena ryzyka zawodowego). Z drugiej strony, proponowane w normie PN-N-18002 metody oceny ryzyka są mało użyteczne w procesie zarządzania, podejmowania decyzji. Powoduje to spadek determinacji we wdrażaniu, a zwłaszcza w utrzymaniu funkcjonowania dodatkowych procedur w sytuacji, kiedy spełnienie dotychczasowych przepisów staje się bardzo uciążliwe. Przyczyny te spowodowały, że przy ogólnym trendzie poprawy wskaźników bhp w przemyśle, przedsiębiorstwa wdrażające system zarządzania nie odbiegały zasadniczo od tego poziomu, a zdarzały się przypadki uzyskania wyników poniżej średniej w branży. Wskazywałoby to na małą skuteczność wdrażanych rozwiązań. Takie przypadki występują, ale ogólna tendencja poprawy stanu bezpieczeństwa ma również swoje źródła w propagowaniu zasad zarządzania bezpieczeństwem i wprowadzaniu ich do przedsiębiorstw i przepisów prawnych.

Certyfikacja

Proces wprowadzania do przepisów rozwiązań wynikających z zasad zarządzania bhp jest procesem pozytywnym. Istnieje jednak część przedsiębiorstw, dla których głównym celem jest uzyskanie certyfikatu.

Każda firma, wdrażając system zarządzania bhp, pragnie uzyskać certyfikat potwierdzający wdrożenie systemu. Brak rozwiązań systemowych łączących wdrażanie systemu z korzyściami dla przedsiębiorstwa sprawia, że dla wielu przedsiębiorstw uzyskanie certyfikatu staje się "podstawowym" celem podejmowanych działań. Prowadzić to może do zaniechania działań wynikających z procedur systemu i w konsekwencji nieuzyskania celu podstawowego - poprawy stanu bezpieczeństwa. Problem certyfikacji jest ściśle związany z problemem poprawy stanu bezpieczeństwa. Istnieje rozbieżność ocen w tym zakresie, co powinno być przedmiotem certyfikacji: dokumentacja i jej funkcjonowanie, czy uzyskiwane wyniki poprawy stanu bezpieczeństwa.

Jeżeli wynikiem wprowadzania systemów zarządzania bezpieczeństwem będzie istotna poprawa stanu bezpieczeństwa (zebrane zostanie ziarno), to certyfikacja systemów będzie uwzględniać pozytywne efekty tego procesu. Jeżeli wyniki działań będą wątpliwe (zebrane zostaną tylko plewy), to certyfikacja systemów będzie ukierunkowana na sprawdzanie dokumentacji i jej funkcjonowania. Śledzenie procesu certyfikacji systemów zarządzania bhp będzie odpowiedzią na pytanie: czy w wyniku wdrażania systemów zarządzania uzyskano ziarno, czy wyłącznie plewy? Sprawdźcie to Państwo sami.

Prof. dr hab. Zygmunt Niczyporuk
Politechnika Śląska

¹ SPR-1 "Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia w środowisku pracy", zadanie nr 01.2.11

Dodaj swój komentarz

Siewca nowin: W naszej POLSKIEJ rzeczywistości, tylko się dużo sieje. Lecz na zbiory nie ma czasu ni chęci. Byle był jakiś ruch (2002-02-3)

Dodaj swój komentarz