[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Chemikalia - jednolita klasyfikacja

Rosnący na całym świecie obrót substancjami i preparatami chemicznymi hamowany jest przez bariery związane ze stosowaniem różnych regionalnych systemów bezpieczeństwa, opierających się na ocenie i klasyfikacji zagrożeń. Tylko w Europie funkcjonują obok siebie dwa systemy klasyfikacyjne, wykorzystujące podobne, ale nie identyczne, kryteria oceny zagrożeń stwarzanych przez produkty chemiczne i narzucające zupełnie odmienne sposoby klasyfikacji. Nie przekłada się to na istotną poprawę stanu bezpieczeństwa, a rosną koszty obciążające uczestników obrotu handlowego i konsumentów.

Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO) uchwaliła w 1989 r. rezolucję dotyczącą harmonizacji systemów klasyfikacji i znakowania przy stosowaniu niebezpiecznych substancji chemicznych w pracy. Podejmując kroki zmierzające do jej realizacji przygotowała raport, w którym określiła priorytety oraz ilość i zakres zadań wynikających z harmonizacji systemów klasyfikacyjnych. W 1991 r. ustalono, że dla potrzeb tego przedsięwzięcia zostanie powołana Grupa Koordynacyjna ds. Harmonizacji Systemów Klasyfikacji Substancji Chemicznych (CG/HCCS).

Podstawy harmonizacji

Pierwszym krokiem tej grupy było określenie priorytetów tematycznych procesu harmonizacji:
A. Zagrożenia zdrowia - kryteria oceny narażeń ostrych, włącznie z działaniem drażniącym, także działanie żrące na tkankę biologiczną; włączono tu również kryteria oceny długotrwałych zagrożeń dla zdrowia;
B. Zagrożenia fizyczne - kryteria oceny zagrożeń stwarzanych przez substancje we wszystkich stanach skupienia, ze szczególnym uwzględnieniem materiałów wybuchowych, substancji "samoreaktywnych", utleniających, substancji ulegających łatwo polimeryzacji, substancji działających korodująco na inne materiały;
C. Zagrożenia środowiska - kryteria oceny zagrożenia środowiska wodnego, gleby i atmosfery;
D. Informacje o zagrożeniach - znakowanie opakowań, karty charakterystyk substancji niebezpiecznych, sposoby szkolenia w zakresie rozpoznawania zagrożeń;
E. Zagrożenia specjalne - kryteria oceny materiałów promieniotwórczych i odpadów niebezpiecznych;
F. Metody klasyfikacji - kryteria oceny preparatów (mieszanin).

Sekretariat CG/HCCS przewidywał zakończenie prac nad wymienionymi priorytetami - poza E - w 1995 r. Natomiast priorytet E, ze względu na masowość obrotu preparatami, miał być zakończony w 1993 r. Okazało się jednak, że te optymistyczne prognozy musiały zostać skorygowane i termin zakończenia prac przesunięto na rok 2001.

Realizację priorytetu B powierzono w 1995 r. Komitetowi Ekspertów ONZ ds. Transportu Materiałów Niebezpiecznych. Wykorzystanie dorobku komitetu pozwoli na usunięcie wielu wad dotyczących oceny zagrożeń fizykochemicznych zawartych w innych systemach klasyfikacyjnych. Np. zostaną wyróżnione jako odrębne kategorie klasyfikacyjne gazy i substancje samoreaktywne. Rozszerzono także zakres kryteriów w niektórych kategoriach, obejmując nimi substancje i preparaty pozostające dotychczas poza oceną jako produkty niestwarzające znaczących zagrożeń. Przykładem mogą być zestawione w tabeli nowe kryteria oceny cieczy łatwo palnych.

Prace w ramach priorytetu B, jako jedyne w programie, zostały zakończone już 1999 r., a w 2000 r. zostały zatwierdzone na posiedzeniu plenarnym Komitetu Ekspertów ONZ. Analiza postępu pozostałych prac wykazała istotne opóźnienia, więc termin zamknięcia Programu Globalnej Harmonizacji w 2001 r. stał się nierealny. Podjęto kroki zmierzające do intensyfikacji prac w pozostałych priorytetach. Ich nowym fundamentem stała się Rada Społeczno-Gospodarcza Organizacji Narodów Zjednoczonych (UN ECOSOC) ustanowiona jako ciało organizujące i nadzorujące prace w ramach pozostałych priorytetów programu.

Zespół ekspertów

UN ECOSOC przyjęła Rezolucję nr 1999/65 z 26 października 1999 r. ¹, na podstawie której dokonano restrukturyzacji Komitetu Ekspertów ONZ ds. Transportu Materiałów Niebezpiecznych. Obok istniejącego Podkomitetu Ekspertów ONZ ds. Transportu Materiałów Niebezpiecznych (TDG Sub-Committee), powołano do życia nowy Podkomitet Ekspertów ds. Globalnie Zharmonizowanego Systemu Klasyfikacji i Oznakowania Produktów Chemicznych (GHS Sub-Committee). Jego zadaniem jest wypracowanie jednolitych metod badawczych, kryteriów i procedur klasyfikacyjnych oraz zasad ostrzegania o zagrożeniach w zakresie szeroko rozumianego obrotu niebezpiecznymi substancjami chemicznymi. Podkomitet stanowić ma forum wymiany doświadczeń ekspertów z różnych gałęzi bezpieczeństwa chemicznego, pracujących dotychczas w osobnych zespołach. Oczekuje się, że będzie on łączyć, zarówno w sensie merytorycznym, jak i geograficznym, pokrewne systemy bezpieczeństwa, w szczególności z obszarów transportu, ochrony pracy i środowiska, funkcjonujące dzisiaj często w oderwaniu od siebie.

Pierwsze posiedzenie podkomitetu odbyło się w genewskim Pałacu Narodów w dniach 9-11 lipca 2001 r. i poświęcone było w głównej mierze sprawom organizacyjnym. Otworzyła je oficjalnie prof. Danuta Hübner pełniąca obowiązki Sekretarza Wykonawczego Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ. W skład podkomitetu weszło 26 państw.

Eksperci pracować będą w cyklu dwuletnim spotykając się w genewskiej siedzibie ONZ dwa razy w roku na trzydniowych posiedzeniach. Ze względu na szeroki zakres prac i ich wysoce specjalistyczny charakter przewiduje się organizowanie tematycznych grup roboczych w okresach pomiędzy posiedzeniami.

Podkomitet GHS w ONZ

Globalnie Zharmonizowany System Klasyfikacji i Oznakowania (GHS) to całokształt kryteriów technicznych, służących do definiowania wartości progowych zagrożeń dla zdrowia i środowiska, uzupełnionych o jednolite zasady ostrzegania przed niebezpieczeństwem. Podstawy tego systemu zostały sformułowane w zaleceniach Konferencji ONZ nt. Środowiska i Rozwoju, która odbyła się w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 roku². Istniejący już poważny dorobek merytoryczny w zakresie GHS jest wynikiem współpracy organizacji międzynarodowej, w tym w szczególności OECD, ILO oraz Komitetu Ekspertów ONZ ds. Transportu Towarów Niebezpiecznych (UN CETDG). Poszukując formuły organizacyjnej dla wdrażania GHS zdecydowano się na odpowiednie rozszerzenie kompetencji wymienionego Komitetu Ekspertów i przyporządkowanie mu nowego ciała: Podkomitetu ds. Globalnie Zharmonizowanego Systemu Klasyfikacji i Oznakowania Produktów Chemicznych. Podkomitet ten funkcjonować ma obok podkomitetu transportowego. Opisana przebudowa Komitetu Ekspertów (wykres) jest w pełni uzasadniona względami merytorycznymi i dotychczasowym dorobkiem³.

Program prac

W pierwszym dwuletnim cyklu prac Podkomitetu GHS, obejmującym lata 2001-2002, eksperci spotkają się łącznie cztery razy. Odbyły się już: posiedzenie inauguracyjne oraz spotkanie w dniach 12-14 grudnia 2001 r. (posiedzenie drugie). Planowane są jeszcze dwa posiedzenia: 10-12 lipca 2002 r., 9-11 grudnia 2002 r.

Eksperci w najbliższym czasie skupią się nad:
- kontynuowaniem prac rozpoczętych w ILO, dotyczących kryteriów i klasyfikacji substancji, preparatów i mieszanin z punktu widzenia zagrożeń dla zdrowia i środowiska o charakterze ostrym i chronicznym;
- ujednoliceniem wzorów nalepek ostrzegawczych stosowanych na opakowaniach oraz dostosowaniem do nowych potrzeb wzoru karty charakterystyki (MSDS);
- przygotowaniem powszechnie dostępnego podręcznika, zawierającego założenia i opis funkcjonowania GHS;
- ustaleniem zasad wdrażania systemu GHS do praktyki;
- rozwijaniem współpracy w zakresie rozwoju systemu GHS z zainteresowanymi organizacjami międzynarodowymi.

Należy się spodziewać, że prace harmonizacyjne prowadzone na forum Podkomitetu GHS przełożą się już wkrótce na ustalenie oficjalnego kalendarza wdrożenia systemu GHS w skali globalnej. Wdrożenie zharmonizowanego globalnego systemu klasyfikacji substancji niebezpiecznych jest szczególnie pilne w krajach aspirujących do członkostwa w Unii Europejskiej, w tym w Polsce. Obowiązujące obecnie dwa, funkcjonujące niezależnie od siebie, systemy klasyfikacji tych samych substancji niebezpiecznych, posługujące się odrębnymi, nie przystającymi do siebie kryteriami klasyfikacyjnymi, zestawami nalepek ostrzegawczych oraz sposobami etykietowania, narażają przedsiębiorstwa, szczególnie małe i średnie, na wysokie koszty. Taki stan rzeczy nie ma znaczącego przełożenia na podwyższenie poziomu bezpieczeństwa, a niekiedy wręcz przeciwnie. Niezgodne kryteria powodują sporo nieporozumień, wynikających z przekazywania na etykietach i nalepkach ostrzegawczych niespójnych informacji o zagrożeniach.

mgr inż. Bolesław Hancyk
Instytut Przemysłu Organicznego
mgr inż. Krzysztof Grzegorczyk
Ministerstwo Infrastruktury

¹ Załącznik do dokumentu Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ nr ST/SG/AC.10/C.4/2001/7 z 27 kwietnia 2001 r. (dostępny w serwisie internetowym ONZ pod adresem http://www.unece.org/trans/danger.)

² Zalecenia te są częścią znanego powszechnie programu UNEP pod nazwą "Agenda 21".

³ "Zalecenia ONZ dot. transportu towarów niebezpiecznych" ("United Nations Recommendations on the transport of dangerous goods" - wydawnictwo ONZ nr ST/SG/AC.10/1/Rew.12, Nowy Jork i Genewa, 2001 r.).

Dodaj swój komentarz

Fala: O tych etykietach i nalepkach ostrzegawczych, to sie zgadza. Np:dodatkowy druk ostrzeżenia na etykiecie denaturatu, podnosi jego końcową cenę Powinno być kwaśne - trucizna, słodkie - do konsumpcji. Ma być prosto i tanio Jest przecież dziura... (2002-03-2)

Dodaj swój komentarz