ATEST Ochrona Pracy

29 marca 2024 r.

[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

 

ATEST 12/2023

Status bibliotekarzy w projekcie ustawyo szkolnictwie wyższym


rys. Sabina Antoniszczak

Prawo o szkolnictwie wyższym (zwane dalej Psw) reguluje status wszystkich wyższych uczelni, przypisując im obowiązek upowszechniania kultury narodowej, w tym poprzez gromadzenie i udostępnianie zbiorów bibliotecznych i informacyjnych. Psw nie wspomina o bibliotece jako jednostce organizacyjnej wyższej uczelni, jak to obecnie wynika z ustawy o szkolnictwie wyższym, niemniej jednak przewiduje dla każdej uczelni obowiązek funkcjonowania systemu informatyczno-bibiliotecznego. Szczegóły organizacyjne zostały zarezerwowane dla statutu uczelni.

Artykuł jest próbą oceny pozycji bibliotekarzy w świetle projektu nowej ustawy na tle porównawczym prawa dotychczas obowiązującego.

26 maja 2003 r. wpłynął do Sejmu projekt ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Ma to być regulacja, stanowiąca swoistego rodzaju kodeks wyższych uczelni, dlatego z chwilą jej wejścia w życie uchylone zostaną:
- ustawa z 31 marca 1965 r. o wyższym szkolnictwie wojskowym,
- ustawa z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym,
- ustawa z 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych,

Bibliotekarz dyplomowany - nauczycielem akademickim

Psw dzieli bibliotekarzy na dwie kategorie:

1) dyplomowanych pracowników bibliotecznych, dyplomowanych pracowników dokumentacji i informacji naukowej, dyplomowanych informatyków - którym nadaje uprawnienia nauczycieli akademickich,

2) pozostałych pracowników bibliotecznych oraz dokumentacji i informacji naukowej.

W dotychczasowym stanie prawnym, do dyplomowanych bibliotekarzy stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące pracowników naukowo-dydaktycznych, a w stosunku do bibliotekarzy zatrudnionych na stanowisku starszego bibliotekarza i kustosza - przepisy dotyczące pracowników dydaktycznych. Te grupy pracownicze nie posiadają jednak wprost uprawnień nauczycieli akademickich. Psw przewiduje zmianę tego stanu poprzez zaliczenie bibliotekarzy dyplomowanych do grona nauczycieli akademickich, likwidując jednocześnie stosowanie przepisów dotyczących pracowników dydaktycznych w stosunku do starszych bibliotekarzy i kustoszy bibliotecznych.

W aktualnej strukturze stanowiskowej bibliotekarzy dyplomowanych nie ma informatyka dyplomowanego. Rozwój sieci informatycznej w większych uczelniach, w pełni skomputeryzowanej, wymaga zatrudniania tych specjalistów, toteż projektodawca słusznie uczynił, przewidując stanowisko informatyka dyplomowanego.

W przepisie wykonawczym do Psw zostaną określone w szczególności:
- warunki, jakie powinien spełniać kandydat na dyplomowanego bibliotekarza w zakresie posiadanego wykształcenia, stażu pracy i osiągnięć naukowych, warunkujące dopuszczenie do postępowania kwalifikacyjnego,
- szczegółowe zasady, formę i tryb postępowania kwalifikacyjnego, przyznającego uprawnienia bibliotekarza dyplomowanego,
- szczegółowe zasady awansowania bibliotekarza dyplomowanego,
- wzór zaświadczenia o uzyskaniu kwalifikacji zawodowych.

Wobec kompletnej regulacji pozycji bibliotekarzy - nauczycieli akademickich w Psw, nie znajdą do nich zastosowania w szczególności przepisy rozporządzenia MKiS z 9 marca 1999 r. w sprawie wymagań kwalifikacyjnych uprawniających do zajmowania określonych stanowisk w bibliotekach oraz trybu stwierdzania tych kwalifikacji (Dz.U. nr 41, poz. 419).

Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy

Nawiązanie stosunku pracy ze wszystkimi bibliotekarzami następować będzie poprzez zawarcie umowy o pracę. W dotychczasowym stanie prawnym, bibliotekarze, zatrudnieni na stanowisku starszego bibliotekarza i wyższym, są pracownikami mianowanymi na czas nieokreślony. Z dniem wejścia w życie Psw, ustawodawca zlikwiduje dotychczasowe szerokie zatrudnianie merytorycznych pracowników uczelni w formie mianowania. Ta forma stosunku pracy w Psw zarezerwowana będzie wyłącznie dla profesorów. Bibliotekarze, będący nauczycielami akademickimi, chociaż będą zatrudnieni na podstawie umów o pracę, to jednak ich stabilność zatrudnienia zostanie w pewnym zakresie utrzymana. Psw tworzy szczególne ograniczenia dopuszczalności rozwiązywania umów o pracę z tą grupą pracowniczą. Czynności dotyczące rozwiązania stosunku pracy zastrzeżone są na koniec semestru i przypisane rektorowi, który może:

1) wypowiedzieć stosunek pracy w przypadku:
- czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza rok, a w przypadku stwierdzenia przez uprawnionego lekarza poprawy stanu zdrowia i możliwości powrotu do pracy, jeżeli okres ten przekracza dwa lata,
- wszczęcia postępowania w sprawie zniesienia lub likwidacji uczelni albo przekształcenia jej struktury, uniemożliwiającego dalsze zatrudnianie bibliotekarza,
- otrzymania przez bibliotekarza negatywnej oceny pracy w ramach dokonywanego co 4 lata opiniowania,
- podjęcia dodatkowego zatrudnienia lub działalności gospodarczej bez uzyskania zgody rektora,

2) wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy lub płacy w przypadku zmian organizacyjnych lub programowych, powodujących zmniejszenie obowiązków dydaktycznych lub ograniczenie możliwości prowadzenia badań naukowych, przy czym warunki i tryb postępowania poprzedzającego wypowiedzenie warunków pracy i płacy określał będzie statut,

3) rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia w przypadku:
- trwałej utraty zdolności do pracy na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej orzeczeniem lekarza prowadzącego badania okresowe lub kontrolne, jeżeli nie ma możliwości zatrudnienia bibliotekarza na innym stanowisku, odpowiednim do jego stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych albo gdy pracownik odmawia przejścia do takiej pracy,
- niedostarczenia w wyznaczonym terminie orzeczenia potwierdzającego zdolność do pracy na zajmowanym stanowisku, wydanego przez lekarza prowadzącego badania okresowe lub kontrolne,
- dopuszczenia się plagiatu lub innego oszustwa naukowego, stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądowym, albo prawomocnym orzeczeniem komisji dyscyplinarnej.

Psw przewiduje także, w stosunku do bibliotekarzy - nauczycieli akademickich, szczególne przypadki wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa, który to fakt stwierdza rektor, w razie:
- ustalenia, że zajęcie stanowiska nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów,
- prawomocnego orzeczenia przez sąd utraty praw publicznych,
- prawomocnego ukarania karą pozbawienia prawa wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego na stałe lub na czas określony,
- upływu trzymiesięcznego okresu nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania,
- śmierci pracownika.

Ograniczenia w zatrudnieniu

W stosunku do bibliotekarzy nie będących nauczycielami akademickimi Psw nie przewiduje żadnych ograniczeń zatrudnieniowych, co oznacza, że obowiązuje tutaj dowolność podjęcia przez pracownika dodatkowego zatrudnienia. Ograniczenia przewidziano dla bibliotekarzy - nauczycieli akademickich, którzy będą mogli pozostawać w tym samym czasie w stosunku pracy tylko w jednym podstawowym miejscu pracy. Podjęcie przez takiego pracownika, zatrudnionego w pełnym zakresie obowiązków, dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy lub działalności gospodarczej wymagać będzie zgody rektora uczelni, będącej podstawowym miejscem pracy. Szczegółowy tryb oraz warunki udzielania zgody określać będzie statut uczelni. Obowiązek uzyskania zgody nie będzie dotyczył jednak osób podejmujących zatrudnienie w ramach stosunku pracy w centralnych urzędach administracji publicznej, w organach towarzystw naukowych i zawodowych, organach wymiaru sprawiedliwości oraz w zespołach doradczych organów władzy i administracji publicznej, a także we władzach Polskiej Akademii Nauk. W takim przypadku pracownik będzie zobowiązany jedynie zawiadomić rektora o podjętym zatrudnieniu.

Bibliotekarz - nauczyciel akademicki, który przed dniem wejścia w życie Pws podjął dodatkowe zatrudnienie lub działalność gospodarczą, będzie miał prawo wykonywać je do czasu rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę, bez konieczności uzyskania zgody rektora.

Prawo do wypoczynku

Psw reguluje w sposób szczególny problematykę czasu pracy i urlopów wypoczynkowych. W stosunku do wszystkich bibliotekarzy przewidziana będzie norma tygodniowa czasu pracy wynosząca 36 godzin, zgodna z dotychczasowym wymiarem. Psw przewiduje, że w sprawach dotyczących stosunku pracy pracowników uczelni, nieuregulowanych w tej ustawie, stosować się będzie przepisy kodeksu pracy, wobec tego inne kwestie, dotyczące czasu pracy, znajdą zastosowanie na podstawie przepisów powszechnie obowiązujących.

Bibliotekarzowi, będącemu nauczycielem akademickim przysługiwać będzie prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 36 dni roboczych w ciągu roku. Dni wolnych od pracy, wynikających z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy, nie wlicza się do urlopu wypoczynkowego.

W stosunku do pozostałych bibliotekarzy uprawnienia urlopowe wynikać będą z przepisów kodeksu pracy. Oznacza to, że starsi bibliotekarze i kustosze biblioteczni utracą dotychczas korzystniejszy wymiar urlopu wypoczynkowego, wynoszący 36 dni roboczych w roku, gdyż maksymalny kodeksowy wymiar wynosi 26 dni. Rozwiązanie to budzi wątpliwości z kilku względów. Po pierwsze, szczególny wymiar urlopu wypoczynkowego w ustawie o szkolnictwie wyższym związany był w stosunku do bibliotekarzy z ich charakterem pracy uciążliwej. Okoliczność ta nie uległa zmianie. Przeciwnie, rozwój komputeryzacji w uczelniach stopień tej uciążliwości jeszcze potęguje. Po drugie, z punktu widzenia prawa do wypoczynku, nie jest zrozumiały zamysł ustawodawcy, który jednakowo traktuje wszystkich bibliotekarzy, ustalając im normę czasu pracy wynoszącą 36 godzin, przy równoczesnym różnicowaniu zakresu prawa do urlopu. Po trzecie, mogą powstać wątpliwości co do poprawności takiego zabiegu ustawodawcy z uwagi na zasadę praw nabytych, przede wszystkim dlatego, że ustawodawca nie przewiduje zachowania tych uprawnień przez pracowników, którzy obecnie je posiadają.

Wymiar urlopu wypoczynkowego dla bibliotekarzy historycznie już budził z normatywnego punktu widzenia wątpliwości, ostatecznie jednak obecne brzmienie: 36 dni roboczych rozwiało wszelkie wątpliwości interpretacyjne (por. E. Chmielek-Łubińska "Wymiar urlopu nauczyciela akademickiego", A-OP z 1998 r. nr 7 str. 12-13). Proponowanemu w projekcie Psw rozwiązaniu, pozbawiającemu starszych bibliotekarzy i kustoszy bibliotecznych urlopu wypoczynkowego w wymiarze 36 dni roboczych, brakuje przesłanek racjonalności. W zakresie zasady prawa do wypoczynku, zarówno skrócony czas pracy, jak i wydłużone urlopy wypoczynkowe wprowadzane były ze względu na szkodliwe albo szczególnie uciążliwe warunki pracy. Powrót do normalnych norm był natomiast przewidziany w przypadku poprawy warunków pracy w postaci likwidacji szkodliwości czy uciążliwości pracy (por art.130 kp oraz uchylony art. 160 kp). Jeżeli, począwszy od starszego bibliotekarza wzwyż, ustawodawca zdecydował się skrócić czas pracy i przyznać prawo do wyższego wymiaru urlopu wypoczynkowego i w perspektywie czasowej od tego rozwiązania warunki pracy bibliotekarzy nie uległy poprawie, a przeciwnie, stały się jeszcze bardziej uciążliwe, to pozbawianie teraz korzystniejszych uprawnień urlopowych niewątpliwie sprzeczne jest z zasadą słuszności. Ponadto, propozycja taka idzie pod prąd tendencjom zmian w prawie pracy, związanym z wejściem Polski do Unii Europejskiej, w ramach których ogólny rozmiar wypoczynku pracownika ma ulegać dalszym podwyższeniom (por. projekt z 25.11.2002 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy).

Zakończenie

Prawo o szkolnictwie wyższym jest regulacją słuszną. Można mieć wątpliwości co do generalnego kształtu proponowanego stosunku pracy w uczelniach, który zasadniczo z mianowania przejdzie w dominację umowy o pracę. Jest to jednak pogorszenie sytuacji pracowniczej związane z przyjętą koncepcją większej swobody organizacyjnej pracodawcy. Projektowi brakuje jednak zapisu zobowiązującego państwowe wyższe uczelnie do utrzymywania bibliotek, gdyż trudno sobie wyobrazić, aby taka uczelnia bez biblioteki funkcjonowała. Przekazanie kompetencji strukturalno-organizacyjnej na poziom statutu uczelni nie jest wystarczające, gdyż nie gwarantuje upowszechniania kultury narodowej - poprzez gromadzenie i udostępnianie zbiorów bibliotecznych i informacyjnych - jako podstawowego obowiązku wyższej uczelni. Nie można się także zgodzić z pozbawieniem starszych bibliotekarzy i kustoszy bibliotecznych prawa do 36-dniowego wymiaru urlopu wypoczynkowego jako rozwiązania merytorycznie niczym nieuzasadnionego. Jak każde ograniczenie uprawnień, tak i to nie może się spotkać z pozytywnym odzewem, co jest rzeczą zrozumiałą. O ile jednak likwidację mianowania można wytłumaczyć przesłankami racjonalnymi, o tyle podejście do problematyki urlopowej, z braku takich argumentów, powinno zostać przez ustawodawcę przemyślane i jeszcze na etapie legislacyjnym zmienione.

Elżbieta Golec-Nycz
kustosz w Bibliotece Głównej
Akademii Ekonomicznej w Krakowie

Dodaj swój komentarz


zzz: dokładnie zgadzam się z "edolo" wiedzy i praktyki (2007-03-20)


Dodaj swój komentarz  
 

©ATEST-Ochrona Pracy 2003

Liczba odwiedzin od 2000 r.: 58074048