[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Bezpieczna praca w przestrzeniach zamkniętych
Konferencja 3M Poland

TEKST:
dr inż. Grzegorz Gralewicz
starszy inżynier ds. wdrożeń
w dziale badań i rozwoju 3M
ggralewicz@mmm.com

Praca w przestrzeniach zamkniętych należy do prac szczególnie niebezpiecznych i stwarza bardzo duże prawdopodobieństwo nieszczęśliwych wypadków. Zbiorniki, kanały, studnie, studzienki kanalizacyjne, praca wewnątrz urządzeń technicznych i w innych zamkniętych przestrzeniach wymaga wiedzy i doświadczenia, starannego przygotowania, a także stosowania specjalistycznego sprzętu, w celu identyfikacji zagrożeń i zapewnienia bezpiecznych warunków pracy.

Każda zamknięta przestrzeń to ryzyko występowania niebezpiecznych stężeń substancji chemicznych, a także niedoboru tlenu, co stanowi poważne zagrożenia dla pracowników, z możliwością śmierci lub obrażeń. Potwierdzają to statystyki Państwowej Inspekcji Pracy. Wśród zgłoszonych wypadków, które wydarzyły się w przestrzeniach zamkniętych, ponad 60% to wypadki ze skutkiem śmiertelnym, a 10% to wypadki z ciężkimi obrażeniami ciała. Analizując wydarzenia powodujące wypadki przy pracy stwierdzono, że najliczniejszą grupę przyczyn tych wypadków stanowiły zalania, upadki, utknięcia, porażenia prądem, czyli zagrożenia fizyczne (61%). Zagrożenia występowaniem niebezpiecznych stężeń substancji chemicznych, a także niedoboru tlenu to 34%. Należy zwrócić uwagę, że 60% wszystkich wypadków dotyczyło osób, które chciały udzielić pomocy, a nie tych wchodzących do przestrzeni zamkniętej.

Przestrzeń zamknięta

Pod pojęciem przestrzeni zamkniętej rozumiemy każdą przestrzeń zamkniętą lub częściowo zamkniętą lub przestrzeń, gdzie ruch jest ograniczony. Wejście do takiej przestrzeni odbywa się przez włazy lub otwory o niewielkich rozmiarach lub jest w inny sposób utrudnione. Nie jest to przestrzeń przygotowana do ciągłego przebywania w niej pracowników.

Każdy pracownik przed rozpoczęciem pracy w przestrzeniach zamkniętych musi mieć świadomość, na jakie ryzyko się naraża. Rodzaje zagrożeń związanych z przebywaniem w przestrzeni zamkniętej. Praca w przestrzeni zamkniętej to ryzyko:

- utraty przytomności na skutek gromadzenia się niebezpiecznych gazów,

- omdlenia spowodowanego małą zawartością tlenu,

- przegrzania w wyniku wysokiej temperatury,

- powstania pożaru lub wybuchu,

- utonięcia spowodowanego podwyższonym poziomem wody,

- zasypania sypkim materiałem,

- porażenia prądem,

- braku możliwości wydostania się na zewnątrz,

- upadku z wysokości

Identyfikacja i oznakowanie przestrzeni zamkniętych

Przestrzenie zamknięte są przeróżne, a jednoznaczne określenie takiego miejsca nie jest proste. Przykładami zamkniętych lub ograniczonych przestrzeni są:

- zbiorniki,

- komory, np. otwarte komory fermentacyjne,

- kanały, np. ściekowe, burzowe etc.,

- osadniki,

- studnie,

- studzienki kanalizacyjne,

- szamba,

- tunele technologiczne,

- rurociągi,

- wykopy,

- kotły,

- inne.

il. 1 Przykład oznakowania przestrzeni zamkniętych

W celu zakwalifikowania miejsca jako przestrzeni zamkniętej należy dokonać identyfikacji zagrożeń i przeprowadzić ich ocenę z uwzględnieniem występowania jakichkolwiek ograniczeń w zakresie wejścia i wyjścia z niej oraz możliwości wykonywania pracy ciągłej. Po zakwalifikowaniu miejsca jako przestrzeni zamkniętej należy ją oznakować przy wejściu (il. 1).

Jednym z istotnych elementów ułatwiających organizowanie prac w przestrzeniach zamkniętych jest mapa przestrzeni zamkniętej. Jest to forma skróconej instrukcji wejścia do przestrzeni zamkniętej.

Instrukcja wejścia do przestrzeni zamkniętej (il. 2) pozwala na dokładną lokalizację miejsca pracy, każdej przestrzeni nadawany jest indywidualny numer. W instrukcji wymienione są rodzaje zagrożeń istniejących w określonej przestrzeni zamkniętej lub mogących powstać w trakcie prowadzenia prac, a także rodzaj sprzętu potrzebnego do bezpiecznej pracy. Istotnym elementem instrukcji jest lista zadań do wykonania przed przystąpieniem do pracy w przestrzeni zamkniętej.

il. 2 Instrukcja wejścia do przestrzeni zamkniętej

Pozwolenie na podjęcie i prowadzenie pracy w przestrzeniach zamkniętych

Analizując przepisy prawa dotyczące pracy w przestrzeniach zamkniętych ogólne wymagania są jasno sprecyzowane. Zgodnie z zapisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy praca w zbiornikach jest zaliczona do prac szczególnie niebezpiecznych. Podjęcie i prowadzenie pracy w zbiornikach może nastąpić jedynie na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego przez pracodawcę.

Przy pracy w przestrzeniach zamkniętych należy zapewnić stały nadzór (osoba asekurująca). Osoba wydająca polecenie wykonania takiej pracy (kierujący pracami) powinna sprawdzić, czy przygotowania organizacyjne i techniczne zapewniają bezpieczeństwo pracownikom podczas wykonywania pracy. Pracownikowi znajdującemu się wewnątrz przestrzeni zamkniętej (wchodzący) należy zapewnić możliwość udzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razie nagłej potrzeby lub wypadku (zespół ratowniczy).

Przed rozpoczęciem pracy wewnątrz przestrzeni zamkniętej

Prace w przestrzeniach zamkniętych mogą być podjęte i prowadzone po spełnieniu następujących wymagań:

1. Bezpośrednio przed przystąpieniem do pracy wewnątrz przestrzeni zamkniętej powietrze w przestrzeni należy zbadać na zawartość tlenu oraz gazów i par substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne.

2. Przestrzeń należy opróżnić i wstępnie oczyścić przez przemycie, przedmuchanie parą lub gazem obojętnym oraz przedmuchanie powietrzem (z wyłączeniem kanału); przedmuchiwanie zbiornika tlenem jest niedopuszczalne.

3. Jeżeli praca w przestrzeni zamkniętej może być związana z zagrożeniem pożarowym, należy stosować niezbędne środki ochrony ppoż.

4. Odłączyć dopływ do zbiornika materiałów, substancji i czynników z innych zbiorników, przewodów, aparatury itp. (z wyłączeniem kanału i studzienki kanalizacyjnej). 5. Znajdujące się we wnętrzu przestrzeni zamkniętej grzejniki, urządzenia ruchome i inne mogące stworzyć zagrożenie należy odłączyć od źródeł zasilania.

6. Na czas trwania prac w zbiorniku należy wyłączyć z ruchu lub unieruchomić tory kolejowe, zwrotnice, przenośniki, miejsca zsypu itp., znajdujące się nad zbiornikiem.

7. Temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna się różnić od temperatury otoczenia o więcej niż 5°C.

8. Zapewnienie niezbędnych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej.

9. Przed wykonywaniem prac w kanale lub studzience należy przewietrzyć dany odcinek kanału, pozostawiając otwarte włazy, oraz wyłączyć ten odcinek kanalizacyjny, a jeżeli to nie jest możliwe, maksymalnie ograniczyć spływ ścieków.

Bezpośrednio przed przystąpieniem pracowników do pracy w przestrzeniach zamkniętych osoba kierująca pracownikami ma obowiązek poinformować ich o:

1) zakresie pracy, jaką mają wykonać,

2) rodzaju zagrożeń, jakie mogą wystąpić,

3) niezbędnych środkach ochrony zbiorowej i indywidualnej oraz o sposobie ich stosowania,

4) sposobie sygnalizacji między pracującymi wewnątrz przestrzeni zamkniętej a asekurującymi ich na zewnątrz,

5) postępowaniu w razie wystąpienia zagrożenia.

Pomiar atmosfery wewnątrz przestrzeni zamkniętej

Przed wejściem do przestrzeni zamkniętej należy wykonać analizę powietrza z wnętrza na zawartość:

- tlenu w atmosferze,

- stężenia gazów palnych w atmosferze,

- substancji toksycznych w atmosferze,

i dokonać pomiaru temperatury wewnątrz przestrzeni zamkniętej.

Pomiar wykonujemy kalibrowanymi urządzeniami pomiarowymi, pobierając próbki do analizy w różnych miejscach przestrzeni zamkniętej i na różnych głębokościach, bez konieczności wchodzenia pracownika do wnętrza. Gdy wyniki pomiarów wskazują przekroczenia bezpiecznych poziomów pracownik nie może wejść do przestrzeni. Należy wówczas wentylować przestrzeń i dokonywać kolejnych pomiarów do uzyskania bezpiecznych poziomów.

Warunki w przestrzeni zamkniętej mogą ulegać zmianom ze względu na prace podejmowane przez pracowników, jak również ze względu na warunki zewnętrzne. Musimy pamiętać o niektórych cechach gazów, które mogę gromadzić się przy podłodze lub suficie, a samo wejście pracownika zaburza stan atmosfery i może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji. W przypadku zmienności warunków atmosfery, należy rozważyć wyposażenie pracowników w indywidualne detektory gazu.

Za atmosferę bezpieczną uznaje się taką, gdy pomiar wykonywany z zewnątrz wykazuje stężenia:

- gazów/par mogących tworzyć mieszaniny wybuchowe z powietrzem poniżej 10% dolnej granicy wybuchowości,

- zawartości tlenu powyżej 18%, a poniżej 22,5%,

- gazów toksycznych nie większe niż NDS, a temperatura powietrza wewnątrz nie powinna się różnić od temperatury otoczenia o więcej niż 5°C.

Asekuracja pracujących wewnątrz przestrzeni zamkniętej

Pracownik lub pracownicy wykonujący pracę wewnątrz przestrzeni zamkniętej powinni być asekurowani co najmniej przez jedną osobę znajdującą się na zewnątrz. Osoba asekurująca powinna być w stałym kontakcie z pracownikami znajdującymi się wewnątrz przestrzeni zamkniętej oraz mieć możliwość niezwłocznego powiadomienia innych osób mogących, w razie potrzeby, niezwłocznie udzielić pomocy.

Pracownik wchodzący do wnętrza przestrzeni zamkniętej powinien być wyposażony w odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a w szczególności:

- szelki bezpieczeństwa z linką umocowaną do odpowiednio wytrzymałego elementu konstrukcji zewnętrznej,

- sprzęt ochrony dróg oddechowych,

- hełm ochronny, odzież ochronną i inne środki ochrony indywidualnej.

W zależności od oceny ryzyka sprzęt ten jest dobierany do zagrożeń występujących w przestrzeniach zamkniętych oraz geometrii stanowiska pracy.

Przed wejściem do przestrzeni zamkniętych należy zapewnić odpowiednie punkty kotwiczące do zabezpieczenia pracownika przed upadkiem, czy przeprowadzenia ewentualnej akcji ratowniczej. Najczęściej jest to trójnóg lub ruchome ramię obrotowe z urządzeniem samohamownym oraz/lub wyciągarką.

Zmienne warunki w przestrzeniach zamkniętych, awarie mogą narzucać konieczność zastosowania aparatów ucieczkowych. Są to rozwiązania z małą butlą i kapturem zapewniające powietrze na 10-15 min na czas ewakuacji. Aparaty powietrzne są stosowane, gdy atmosfera w przestrzeni zamkniętej jest niebezpieczna i trzeba izolować pracowników. Powietrze jest dostarczane z zewnętrznego źródła, np. zestawu butli. Aparaty powietrzne są również stosowane przez ratowników wchodzących do przestrzeni zamkniętej w celu ewakuacji pracowników.

Niestosowanie ochron układu oddechowego jest dopuszczalne wyłącznie w warunkach, gdy zawartość tlenu w powietrzu przestrzeni zamkniętej wynosi co najmniej 18% oraz gdy w powietrzu tym nie występują substancje szkodliwe dla zdrowia w stężeniu przekraczającym najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i nie istnieje niebezpieczeństwo ich wystąpienia podczas przebywania pracownika w przestrzeni zamkniętej.

Decyzję o niestosowaniu przez pracowników ochron układu oddechowego może podjąć jedynie osoba kierująca pracownikami.

Wyposażenie pracowników w inne środki ochrony indywidualnej jest uzależnione od zagrożeń i rodzaju wykonywanej pracy w przestrzeniach zamkniętych. Istotnym elementem jest zapewnienie komunikacji. Gdy pracownicy wchodząc do przestrzeni zamkniętej tracą kontakt wzrokowy i możliwość komunikacji trzeba zastosować inne metody. Przykładem są rozwiązania ochronników słuchu z wbudowaną komunikacją. W przypadku utraty komunikacji - pracownicy muszą opuścić przestrzeń. A w przypadku utraty łączności, przez uzgodniony wcześniej czas, należy wdrożyć plan ewakuacyjny.

Przebywanie pracowników wewnątrz przestrzeni zamkniętej

W czasie przebywania pracowników wewnątrz przestrzeni zamkniętej wszystkie włazy powinny być otwarte, a jeżeli nie jest to wystarczające do utrzymania wymaganych parametrów powietrza w przestrzeni, należy w tym czasie stosować stały nadmuch powietrza.

Do oświetlenia przestrzeni wewnętrznej należy używać źródła światła elektrycznego o bezpiecznym napięciu.

Organizacja transportu narzędzi i innych materiałów wewnątrz przestrzeni zamkniętej powinna odbywać się w sposób niestwarzający zagrożeń i uciążliwości dla pracujących tam pracowników.

Jeżeli praca ma być wykonana wewnątrz zbiornika zawierającego materiały płynne lub sypkie, w którym istnieje możliwość utonięcia lub zasypania pracownika - niezależnie od zabezpieczenia odpowiednimi środkami ochrony indywidualnej - pracownik powinien być opuszczany do wnętrza na pomoście lub innym urządzeniu umożliwiającym bezpieczne wykonanie pracy.

Jeżeli istnieje możliwość powstania stężeń wybuchowych w zbiorniku, należy zastosować środki zapobiegające wybuchowi.

Plan ewakuacji z wnętrza przestrzeni zamkniętej

Przed podjęciem prac w przestrzeniach zamkniętych należy określić i zapoznać pracowników z metodami ewakuacji oraz zabezpieczyć środki konieczne do tego celu, np. zestaw ewakuacyjny dostosowany do rodzaju prowadzonych prac.

W sytuacjach awaryjnych konieczne jest zastosowanie specjalistycznego sprzętu umożliwiającego bezpieczne przemieszczenie poszkodowanego pracownika do strefy bezpiecznej. Brak tego elementu w systemie bezpieczeństwa oznacza, że mimo wyposażenia w odpowiedni sprzęt pracownik może nie doczekać skutecznej pomocy.

Wszystkie osoby zaangażowane w ten proces muszą posiadać kompetencje odpowiadające ich rolom, muszą być przeszkolone w zakresie wykonywanych czynności i używania sprzętu.

Akcja ratownicza z przestrzeni zamkniętej może być konieczna z wielu powodów i powinna być przeprowadzona szybko i bezpiecznie. Jeżeli pracownik nie może wrócić z przestrzeni zamkniętej powinien być wyciągnięty na powierzchnię przez asekurującego za pomocą wyciągarki lub urządzenia samohamownego z funkcją ewakuacji. Asekurujący, obsługujący wyciągarkę lub urządzenie samohamowne z funkcją ewakuacji, powinien zwrócić szczególną uwagę, by podczas podnoszenia i ciągnięcia poszkodowanego nie zaczepił się on o drabinę lub inną przeszkodę. Gdy tylko osoba poszkodowana zostanie wydobyta na powierzchnię powinny zastosowane być procedury pierwszej pomocy.

Szkolenia

Przed rozpoczęciem pracy w przestrzeniach zamkniętych każdy pracownik powinien zostać skutecznie przeszkolony w zakresie dokonywania oględzin, poprawnego zakładania, użytkowania i przechowywania używanego sprzętu podczas prac w przestrzeniach zamkniętych. Trzeba przypomnieć, że przed rozpoczęciem pracy każdy pracownik ma obowiązek dokonania oględzin użytkowanego sprzętu, a każdy sprzęt, który wzbudza wątpliwości po oględzinach, musi zostać natychmiast wycofany z użytku.

Wyspecjalizowani producenci sprzętu i środków ochrony indywidualnej, jak 3M, oferują szkolenia łączące wiedzę teoretyczną i ćwiczenia praktyczne. Szkolenia takie prowadzone są w bezpiecznych centrach szkoleniowych, które dysponują przestrzeniami odwzorowującymi warunki pracy w przestrzeniach zamkniętych. Tylko w takich warunkach możliwe jest przeprowadzenie bezpiecznego szkolenia z pełnym realizmem pracy. Szkolenia są prowadzone przez osobę kompetentną, która dobrze zna zalecenia i instrukcje producenta sprzętu, sprzęt, potrafi rozpoznać istniejące i przewidywalne zagrożenia, a także prawidłowo dobrać, konserwować i użytkować sprzęt wykorzystywany podczas pracy w przestrzeniach zamkniętych. ?

Powyższy artykuł był inspiracją
okładki tego numeru

Dodaj swój komentarz

Adam: Dzień dobry, z jakiego konkretnie źródła korzystano przy określeniu statystyk wypadkowych w przestrzeniach zamkniętych? Chciałbym zapoznać się z nimi, a na stronie pip, jak i w wyszukiwarce nic nie znalazłem. (2023-08-22)

Sebastian: Zdjęcie obrazuje pracownika, który stosuje aparat powietrzny z butlą w przestrzeni zamkniętej. Taki przykład zdjęcia pokazuje niezgodne z prawem zastosowanie. Butle z gazami nie mogą być stosowane w przestrzeni zamkniętej. (2024-04-05)

Grzegorz Gralewicz: Dzień dobry! Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, (Dz.U.2003.169.1650) § 89 p.2. pracownik wchodzący do wnętrza zbiornika powinien być wyposażony w sprzęt izolujący ochronny układu oddechowego. Zdjęcie obrazuje pracownika wyposażonego w aparat wężowy sprężonego powietrza z automatem oddechowym z maską, sprzęt ten jest klasyfikowany jako sprzęt izolujący ochrony układu oddechowego. W przypadku dalszych wątpliwości zachęcam do kontaktu. Pozdrawiam Grzegorz Gralewicz ggralewicz@mmm.com (2024-04-16)

Dodaj swój komentarz