ATEST Ochrona Pracy

28 marca 2024 r.

[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

 

ATEST 12/2023

Strategia Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021-2027. Droga, którą każdy może podążyć czy myślenie życzeniowe?

W połowie zeszłego roku Komisja Europejska opublikowała dokument "Strategiczne ramy Unii Europejskiej dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021-2027. Bezpieczeństwo i higiena pracy w zmieniającym się świecie pracy", w którym proponuje program poprawy najistotniejszych obszarów bhp w krajach UE. Autor artykułu przedstawia streszczenie raportu wskazując na jego mocne oraz słabe strony. Zostawia również czytelnika z refleksją na temat planowanych zmian - czy proponowana koncepcja jest faktycznie rozwiązaniem problemów wypadkowości i poprawy warunków miejsc pracy w państwach członkowskich?

tekst:
Bogdan Solawa
specjalista zajmujący się ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
laureat ZŁOTYCH SZELEK

W 2021 r. Komisja Europejska zdefiniowała priorytety Unii Europejskiej w kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy na 7 kolejnych lat. Te, zdaniem Komisji, najważniejsze kwestie, to przede wszystkim:

przewidywanie zmian i zarządzanie nimi w kontekście zielonej, cyfrowej i demograficznej transformacji,

bardziej efektywne zapobieganie wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym oraz dążenie do przyjęcia "wizji zero" w kontekście zgonów związanych z pracą,

większa gotowość do reagowania na bieżące i przyszłe kryzysy zdrowotne.

il. 1. Dania - możliwość podłączenia komputera przenośnego.

Ww. obszary zostały przywołane jako najbardziej istotne w dokumencie zatytułowanym: "Strategiczne ramy Unii Europejskiej dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2021-2027. Bezpieczeństwo i higiena pracy w zmieniającym się świecie pracy". Raport ten został opublikowany 28.06.2021 r. w komunikacie Komisji Europejskiej do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów - jego tekst dostępny jest na stronie internetowej Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa Pracy i Zdrowia Zawodowego (EU OSHA). Komunikat wprowadzający w tej sprawie zamieszczony na stronie Agencji zawiera również zaczerpniętą z tekstu "Strategii...", skrótową ocenę warunków jej efektywnego wdrożenia na szczeblu unijnym, krajowym, sektorowym i na szczeblu przedsiębiorstw.

Kluczową rolę w tym względzie autorzy raportu przypisują:

dialogowi społecznemu,

tzw. bazie dowodowej czyli badaniom naukowym i gromadzeniu danych,

bieżącemu monitorowaniu wdrożenia strategii,

zwiększaniu świadomości i budowaniu zdolności,

finansowaniu.

Struktura raportu, poza wstępem, zakończeniem i podsumowaniem, odpowiada w ogólnym zarysie określonej powyżej tematyce, tzn. najpierw w jego treści są omówione bardziej szczegółowo wskazane na wstępie 3 obszary priorytetowe, a następnie ww. 5 warunków skutecznego wdrożenia strategii. W całości raport liczy 25 stron i zawiera wiele interesujących danych, informacji, zestawień, porównań i wykresów. Już z części wstępnej można dowiedzieć się między innymi, że według danych Eurostatu na rynku Unii Europejskiej funkcjonuje aktualnie blisko 170 mln pracowników, a w ciągu trzech ostatnich dziesięcioleci w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy został odnotowany znaczący postęp: w latach 1994-2018 liczba śmiertelnych wypadków przy pracy w UE spadła o około 70%. Mimo tej pozytywnej tendencji problem nadal jest poważny - w samym tylko 2018 roku na terenie UE-27 doszło do ponad 3300 wypadków śmiertelnych, zarejestrowano ponad 3 milionów innych wypadków przy pracy, a ponad 200 tys. pracowników umiera co roku z powodu chorób związanych z pracą. Według przywołanego również w części wstępnej raportu oszacowania, opartego na danych Eurostatu i Banku Światowego, wypadki i choroby związane z pracą kosztują gospodarkę UE rocznie ponad 3,3% PKB, co w przypadku roku 2019 przekłada się na kwotę około 460 miliardów EUR.

W tej sytuacji można powiedzieć, że koszty społeczne i ekonomiczne uzasadniają bezwarunkowo konieczność podejmowania wszelkich możliwych działań mających na celu poprawę sytuacji - co zatem proponuje w swojej strategii Komisja Europejska? Zanim autorzy raportu wprowadzą jego czytelnika w te zagadnienia bardziej dogłębnie, przypominają historyczne korzenie tworzenia przedmiotowych "ram strategicznych" w obszarze bhp, wskazując, że od blisko 20 lat odgrywają one decydującą rolę w definiowaniu szczegółowych celów działań, podejmowanych później w tym obszarze przez odpowiednie organy krajowe i partnerów społecznych. Przywołują również w tym miejscu efekty wdrożenia poprzedniej strategii (lata 2014-2020) i do najważniejszych z nich zaliczają między innymi: aktualizację dyrektywy w sprawie czynników rakotwórczych i mutagennych, uaktualnienie 4 innych dyrektyw, m.in. w obszarach dopuszczalnych wartości narażenia i czynników biologicznych, przygotowanie dużej liczby skierowanych do pracodawców materiałów EU-OSHA i narzędzi online (m.in. dotyczących COVID-19), a także opracowanie przez Komitet Wyższych Inspektorów Pracy (SLIC) zaleceń odnośnie do metodyki kontroli i stosowania środków prawnych przez organy inspekcji pracy w poszczególnych krajach członkowskich. Jak wskazano w raporcie, nowa strategia opiera się w części na dotychczas zebranych doświadczeniach, podkreślono jednak przy tym, że podstawą do jej stworzenia był również wkład szerokiego spectrum interesariuszy i partnerów społecznych.

Każdego roku czynniki rakotwórcze przyczyniają się do około 100 000 zgonów spowodowanych nowotworami pochodzenia zawodowego.

Odnosząc się do pierwszej z wymienionych w raporcie priorytetowych kwestii, czyli przewidywania zmian i zarządzania nimi w kontekście zielonej, cyfrowej i demograficznej transformacji, autorzy wskazują najpierw na zachodzące w Europie zmiany demograficzne polegające na starzeniu się siły roboczej. Jak podkreślają, bezpieczeństwo i higiena pracy odgrywają w tej kwestii kluczową rolę: w miarę jak pracownicy się starzeją, konieczne staje się dostosowanie środowiska pracy i przydzielanych im zadań do ich szczególnych potrzeb. W obszarze transformacji cyfrowej raport wskazuje między innymi, że Komisja Europejska na bieżąco monitoruje rozwój sytuacji w zakresie nowych form pracy i modeli biznesowych, szczególnie tych związanych z opartą na internecie gospodarką "na żądanie". Obecnie rozpoczęła drugi etap konsultacji tej kwestii z partnerami społecznymi, a jeżeli oni nie zdecydują się na samodzielne negocjacje we własnym gronie, to KE zaproponuje inicjatywę mającą na celu poprawę warunków pracy osób pracujących za pośrednictwem platform cyfrowych. W zakresie tzw. zielonej transformacji raport odnosi się z kolei między innymi do narażenia na niebezpieczne substancje chemiczne. Wymieniony jest tu między innymi azbest, ze wskazaniem, że chociaż nie można go już w UE produkować ani wykorzystywać, problemem dla pracowników są istniejące budynki, których renowacja często wymaga usunięcia azbestu zastosowanego wiele lat wcześniej. W Europie narażenie na działanie azbestu jest przyczyną śmierci około 88 000 osób rocznie, co stanowi do 85% przypadków nowotworów chorób płuc, które rozwinęły się w związku z pracą. Szacuje się, że wskaźniki śmiertelności związane z tym narażeniem nadal będą rosły, aż do późnych lat trzydziestych XXI wieku.

W części raportu poświęconej drugiemu z priorytetów wymienionych w "Strategii...", tj. bardziej efektywnemu zapobieganiu wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym oraz dążeniu do przyjęcia "wizji zero" w kontekście zgonów związanych z pracą, autorzy wskazują między innymi na główną przyczynę tych zgonów, którą są choroby nowotworowe. Podkreślają, że każdego roku czynniki rakotwórcze przyczyniają się do około 100 000 zgonów spowodowanych nowotworami pochodzenia zawodowego. Inny istotny aspekt, wskazany w tej części raportu, to rozwijające się na tle narażenia zawodowego choroby układu krążenia, które są drugą w kolejności przyczyną zgonów związanych z pracą w UE. Autorzy odnoszą się w tym miejscu również do zaburzeń układu mięśniowo-szkieletowego, których skutki odczuwają miliony pracowników we wszystkich krajach członkowskich Unii. Inne obszary wymienione w tej części raportu to: substancje niebezpieczne, w tym reprotoksyczne (wpływające negatywnie na płodność i rozwój płodu oraz dzieci), a także czynniki psychospołeczne jak przemoc, nękanie i dyskryminacja w miejscu pracy.

Ostatni z omawianych w raporcie priorytetów to zwiększenie gotowości do reagowania na bieżące i przyszłe kryzysy zdrowotne. Raport odwołuje się w tym obszarze przede wszystkim do doświadczeń z trwającej wciąż pandemii COVID-19. Komisja ma w tym zakresie opracować unijne procedury i wytyczne dotyczące sytuacji nadzwyczajnych w zakresie bhp, aby umożliwić szybkie wdrażanie środków w przypadku potencjalnych kryzysów zdrowotnych. Mają one obejmować m.in. przepisy dotyczące aktualizacji oceny ryzyka, mechanizmy informowania Komisji w odpowiednim terminie przez państwa członkowskie o wystąpieniu zagrożeń dla zdrowia w poszczególnych sektorach i miejscach pracy oraz o związanych z nimi krajowych planach dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia w pracy.

il. 2. Dania - możliwość regulacji wysokości blatu biurka.

Zgodnie z opisanym na wstępie układem "Strategii...", po przedstawieniu ww. obszarów priorytetowych, jej autorzy opisują 5 warunków jej skutecznego wdrożenia.

W zakresie pierwszego z nich, czyli dialogu społecznego, wskazują oni na szczególnie dogodną pozycję interesariuszy z poszczególnych krajów członkowskich, do znalezienia rozwiązań dostosowanych do sytuacji konkretnego rodzaju działalności czy sektora.

W kontekście drugiego warunku tj. tzw. bazy dowodowej podkreślają, że badania naukowe i gromadzenie danych zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym są warunkiem wstępnym zapobiegania chorobom i wypadkom związanym z pracą, ponieważ doradztwo naukowe oraz najnowsze osiągnięcia technologiczne przekładają się na prawodawstwo i skuteczną politykę w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia zawodowego.

Trzeci warunek wymieniony w raporcie to bieżące monitorowanie wdrożenia strategii - w tym zakresie Komisja zachęca państwa członkowskie, aby zaktualizowały swoje obecne strategie na rzecz bhp, wdrożyły na szczeblu lokalnym zaktualizowane podejście do ochrony pracowników oraz wzmocniły działalność kontrolno-nadzorczą w tym obszarze. Na 2023 r. zaplanowany został szczyt z udziałem instytucji Unii, państw członkowskich, partnerów społecznych, EU-OSHA i innych interesariuszy, na którym mają zostać wyciągnięte pierwsze wnioski i - ewentualnie - wprowadzone korekty w zakresie ukierunkowania "Strategii...".

Kolejny, czwarty warunek, to zwiększanie świadomości i budowanie zdolności, które to pojęcia autorzy rozwijają, wskazując, że chodzi tu o większą świadomość wszystkich uczestników procesu pracy co do zagrożeń związanych z wypadkami przy pracy, urazami i chorobami zawodowymi, a budowaniu ma podlegać zdolność pracodawców do zapewnienia bezpieczeństwa pracy między innymi dzięki szkoleniom i ciągłemu dokształcaniu.

il. 3. Szwecja - możliwość regulacji wysokości blatu biurka.
fot. w artykule z archiwum autora

Ostatni, ale na pewno nie najmniej ważny, a w konkretnych okolicznościach może nawet jeden z najbardziej znaczących czynników, to finansowanie. Świadczy o tym na pewno nie tylko fakt, że w tej części raportu autorzy poświęcają temu zagadnieniu najwięcej miejsca (obok kwestii nr 3, czyli monitorowania). Zasadnicze znaczenie tego czynnika jednoznacznie i wielokrotnie ukazywały najróżnorodniejsze wydarzenia w całej historii ludzkości. Można tu przytoczyć choćby przypisywane Napoleonowi Bonaparte powiedzenie, że do prowadzenia wojny konieczne są trzy rzeczy: po pierwsze pieniądze, a po drugie i po trzecie również pieniądze. Komisja Europejska wskazuje w tym miejscu, że do uruchomienia inwestycji na działania w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa i zdrowia zawodowego mogą być wykorzystane fundusze UE, a w szczególności Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności.

Jeżeli więc chodzi o wartości informacyjną raportu, to z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością można stwierdzić, że warto poświęcić kilkadziesiąt minut na jego lekturę, chociażby dlatego, że zawiera on nie tylko ww. i inne dane, które mogą być przydatne dla każdego, kto zawodowo jest zaangażowany w problematykę bezpieczeństwa i higieny pracy, ale także wskazuje materiały źródłowe, z których one pochodzą, co pozwala na jeszcze bardziej dogłębną eksplorację konkretnej materii przez zainteresowanych. (Mimo iż publikowane dane są na ogół dostępne w rożnych zasobach sieciowych, to jednak ich zgromadzenie w jednym miejscu, dostępnym przez jedno kliknięcie w link, może również zaoszczędzić sporo czasu i zaangażowania).

Czym innym jednak jest zaspokojenie (nie tylko zawodowej) ciekawości, a czym innym możliwość wykorzystania przedmiotowych informacji w praktyce. W tym przypadku ocena nie jest już tak jednoznaczna. Dlaczego? Głównie ze względu na utrzymujące się jednak przez cały czas istotne różnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów członkowskich UE. Uzasadnieniem racjonalności tej przesłanki może być te zagadnienia pochodzi z 1990 r., kiedy to standardowym wyposażeniem stanowiska pracy był zestaw obejmujący jednostkę centralną, monitor i klawiaturę. Wydawałoby się więc, że chociażby pojawienie się urządzeń przenośnych takich jak laptopy, notebooki czy tablety powinno w jakiś sposób skutkować zmianami również w zakresie unormowań prawnych w tym obszarze. Tymczasem z raportu wynika, że Komisja zamierza dokonać modernizacji ram legislacyjnych w zakresie przedmiotowej dyrektywy do 2023 r. Sytuacja ta dobrze ilustruje ww. różnice - przykładowo w krajach skandynawskich standardowym rozwiązaniem w przypadku osób pracujących zarówno w terenie, jak i w biurze, jest tworzenie na ich stanowiskach pracy technicznych możliwości podłączenia komputera przenośnego do monitora i klawiatury znajdujących się "na stałe" na biurku. Ma to bardzo istotne znaczenie, ponieważ w sytuacji wymuszonej pozycji przy pracy, jednym z najważniejszych obszarów zapobiegania chorobom układu mięśniowo-szkieletowego (również wymienianym w "Strategii...", jw.) jest zmiana tej pozycji co jakiś czas, co z kolei wiąże się przede wszystkim z zapewnieniem możliwości odrębnego pozycjonowania monitora i klawiatury. Przykładowo w Danii czy w Szwecji łatwa zmiana pozycji przy pracy za biurkiem jest również możliwa w bardzo radykalnym zakresie, tzn. z pozycji siedzącej na stojącą i odwrotnie, ponieważ standardem w tych krajach jest wyposażanie pomieszczeń do pracy z monitorami ekranowymi w biurka z możliwością regulacji wysokości blatu przy zastosowaniu napędu zasilanego elektrycznie. Innymi słowy wystarczy nacisnąć przycisk, aby blat biurka z całym wyposażeniem podniósł się lub obniżył do żądanego poziomu.

Wydaje się więc, bez większego ryzyka popełnienia błędu, że poziom rozwoju gospodarczego w decydującym stopniu wpływa na możliwość zapewnienia bezpiecznych i zdrowych warunków pracy, przy czym nie należy absolutnie umniejszać znaczenia wprowadzania odpowiednich regulacji prawnych w tym obszarze - znaczenie wpływu systemu prawnego na kształtowanie chociażby norm współżycia społecznego jest fundamentalne. Jednak - w kontekście przekładania wymogów przepisów na realia codziennego funkcjonowania - praktyka często odbiega od teorii. Próbując więc uczciwie odpowiedzieć na pytanie postawione w tytule artykułu, należy stwierdzić, że najprawdopodobniej efekty wdrożenia aktualnej strategii Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w poszczególnych krajach członkowskich będą korespondowały z treścią porzekadła: "Tak krawiec kraje, jak materii staje". Koniec


Brak komentarzy

Dodaj swój komentarz  
 

©ATEST-Ochrona Pracy 2022

Liczba odwiedzin od 2000 r.: 58069971