[Prenumerata] [Spis treści]

Czy ten sam ochronnik słuchu zawsze ma takie samotłumienie akustyczne?

Myśląc o hałasie i przekroczeniu wartości dopuszczalnych, zawsze powinniśmy myśleć o ograniczeniu go u źródła lub za pomocą środków technicznych, jednak czasami jest tak, że jedynym sensowym rozwiązaniem jest zastosowanie ochronników słuchu. Wybierając ochronniki słuchu musimy je dobrać do poziomu hałasu na stanowisku pracy, czyli przeprowadzić standardowy proces doboru. Jego celem jest wybranie takich ochronników, które zapewnią bezpieczny poziom dźwięku docierającego do uszu użytkownika. Generalnie, nie wchodząc zbytnio w szczegóły, poziom ma wynosić poniżej 80 dB i jednocześnie niepowodować nadmiernego odizolowania od otoczenia. Należy również rozważyć ewentualne dodatkowe wymagania dotyczące komunikacji, warunków pracy, takich jak temperatura, możliwości utrzymania higieny, aspektów kompatybilności czy nawet preferencji pracowników.

tekst:
Paweł Górski
specjalista ds. bezpieczeństwa pracy,
3M Poland,

Do doboru ochronników słuchu pod kątem parametrów akustycznych niezbędne są wyniki pomiaru hałasu na stanowisku pracy i wartości tłumienia ochronnika słuchu deklarowanego przez producenta. Tłumienie deklarowane przez producenta określane jest i wyznaczane w trakcie badań certyfikacyjnych przez upoważnione do tego laboratoria. Są to badania subiektywne, czyli prowadzone z udziałem słuchaczy, podczas których wyznaczane są progi słyszenia uczestników w i bez ochronników słuchu. Dodatkowo w zależności od kraju certyfikacji sama procedura prowadzenia tych badań może znacznie się różnić. Subiektywność badań i różnice w procesie certyfikacji (np.: wynikające z innego sposobu kwalifikacji słuchaczy lub odmiennego obliczania wynikowych wartości) powodują, że dla tych samych ochronników słuchu inne będą wartości tłumienia deklarowane przez producenta np. w Europie, Stanach Zjednoczonych czy Australii. W tabeli 1 pokazano przykładowe poziomy deklarowanych przez producenta wartości tłumienia dla identycznego ochronnika słuchu 3M™ Peltor™ X4A uzyskane w wybranych krajach. W przedstawionych przykładach porównywane wartości to wartości średnie, pomniejszone o odchylenie standardowe. Jak można zauważyć, w tym przykładzie różnice mogą przekraczać nawet 6 dB.

tab. 1. Przykłady deklarowanych przez producenta wartości tłumienia w wybranych krajach dla ochronnika słuchu 3M™ Peltor™ X4A.

Co więcej, ze względu na subiektywność badań - nawet w przypadku dwóch identycznych badań certyfikacyjnych, identycznych ochronników słuchu i identycznego procesu certyfikacji - możliwe jest otrzymanie różnych wyników tłumienia, a różnice te mogą być dość znaczne. Przykładem może być właśnie trwający, obowiązkowy proces recertyfikacji ochronników słuchu w ramach aktualizacji serii norm EN 352, podczas którego ich producenci często ponownie wyznaczają wartości tłumienia. W tabeli 2 przedstawiono wyniki badań certyfikacyjnych przeprowadzonych dla dokładnie takiego samego ochronnika słuchu w oparciu o identyczną procedurę badawczą, ale z inną grupą słuchaczy. Jak można zauważyć i w tym przypadku różnice przekraczają 6 dB.

tab. 2. Przykłady deklarowanych przez producenta wartości tłumienia przed i po recertyfikacji dla ochronnika słuchu 3M™ E-A-R™ Classic™.

Biorąc pod uwagę powyższe przykłady, widać że rozbieżności mogą być znaczne, jednak nie jest to koniec problemów, które mogą pojawić się przy określaniu tłumienia ochronników słuchu. W wielu krajach wartości tłumienia deklarowane przez producenta dodatkowo są korygowane przez specjalne wskaźniki bezpieczeństwa. Korekcja ta wprowadzona została w celu lepszego dopasowania wartości uzyskiwanych w badaniach laboratoryjnych do rzeczywistych wartości tłumienia ochronnika słuchu w odniesieniu do konkretnego użytkownika ochronnika słuchu. Ze względu na fakt, że w Polsce takie wskaźniki nie zostały wprowadzone, w artykule nie wprowadzono polskiego tłumaczenia tego rodzaju wskaźników i przyjęto nazwę "D-rating index". Jak to zazwyczaj bywa, różne kraje różnie podeszły do problemu wyznaczenia tego wskaźnika. Zdecydowana większość krajów po prostu nie ma takiego wskaźnika, ale wprowadziły go między innymi: USA, Kanada, Włochy, Niemcy, Francja i Wielka Brytania. D-rating index różni się nie tylko pomiędzy krajami, ale także często pomiędzy typami ochronników słuchu - inne wartości przyjęto dla nauszników, inne dla wkładek rolowanych i inne dla wkładek indywidualnie formowanych dla użytkownika. W tabeli 3 przedstawiono różne strategie wyznaczania D-rating index w zależności od kraju, a nawet organizacji.

tab. 3. Strategie wyznaczania D-rating index dla różnych krajów i organizacji (dla USA - 7 dB i Kanady - 3 dB stosowane jest, gdy do obliczeń podawany jest poziom hałasu korygowany krzywą A).

Wpływ wprowadzenia tych indeksów na wartości tłumienia ochronnika słuchu pokazano w tabeli 4. W tabeli tej ujęto skorygowane wartości tłumienia dwóch ochronników słuchu (nausznika 3M™ Peltor™ X4A i wkładki 3M™ E-A-R™ Classic™) po uwzględnieniu D-rating index dla wybranych krajów, gdzie został on wprowadzony. Dodatkowo oszacowano wartości poziomu dźwięku A pod analizowanymi ochronnikami przy założeniu, że na stanowisku pracy jest hałas o poziomach LA = 80 i LC = 95 dB i obliczenia wykonano zgodnie z metodą doboru SNR.

tab. 4. Wartości tłumienia ochronników słuchu po uwzględnieniu D-rating index i szacowane wartości poziomu dźwięku A pod ochronnikiem (L'A) [dB].

Jak można zauważyć dla tego samego ochronnika słuchu różnice w wyznaczaniu poziomu hałasu pod ochronnikiem mogą nawet przekraczać 18 dB. Oznacza to, że dokładnie ten sam ochronnik słuchu dobierany dla dokładnie tego samego hałasu na stanowisku pracy może jednocześnie być zbyt słabo tłumiący (hałas pod ochronnikiem przekracza wartości bezpieczne) i zbyt mocno tłumiący, a zależy to jedynie od tego w jakim kraju będzie on użytkowany. Ma to oczywiście znaczenie dla służby bhp, która chce zastosować ten sam ochronnik słuchu na analogicznych stanowiskach pracy w zakładach zlokalizowanych w różnych krajach, a w szczególności w krajach wymienionych w tabeli 4. Często, szczególnie w dużych, międzynarodowych przedsiębiorstwach, przeprowadzany jest proces unifikacji mający na celu maksymalne ograniczenie liczby modeli ochronników używanych na terenie zakładów pracy, co z kolei ułatwia zarządzanie nimi. W tym przypadku niestety musimy pamiętać, że dokładnie ten sam ochronnik słuchu będzie miał inne wartości tłumienia w zależności od kraju jego użytkowania.

Przeprowadzając proces doboru w Polsce, zawsze wybieramy te wartości tłumienia ochronnika słuchu, które naniesione są na opakowaniu i sprawdzamy tylko, czy wyznaczone są zgodnie z normą europejską. Polska nie wprowadziła dodatkowych wskaźników korekcyjnych, zatem nie mamy problemów z ustaleniem deklarowanego przez producenta poziomu tłumienia ochronnika słuchu. Jednak i w przypadku dobierania ochronnika słuchu na podstawie polskiego prawa możemy spowodować znaczne rozbieżności w oszacowaniu poziomu hałasu pod ochronnikiem. Standardowo proces doboru ochronników słuchu odbywa się na podstawie normy EN 458. W tej normie opisane są cztery metody doboru ochronników słuchu: pasm oktawowych - metoda zalecana i najdokładniejsza, metody HML, SNR i check-HML. Do obliczenia szacowanego poziomu dźwięku pod ochronnikiem potrzebujemy odpowiednich danych pomiarowych hałasu na stanowisku pracy (w pasmach oktawowych, LC lub LA) oraz wspomnianego wcześniej deklarowanego przez producenta tłumienia ochronnika słuchu (tabela 5).

tab. 5. Wartości deklarowanego przez producenta tłumienia dla ochronnika słuchu 3M™ Peltor™ X4A.

W poniższym przykładzie przeanalizowano szacowany poziom dźwięku pod ochronnikiem dla 3 różnych stanowisk pracy o różnych wartościach hałasu podanych w tabeli 6, w której: pierwszy H - o przewadze składowych wysokoczęstotliwościowych, drugi M z przewagą składowych średnioczęstotliwościowych i trzeci L - jest to hałas typowo niskoczęstotliwościowy. Biorąc pod uwagę poziom dźwięku A na stanowisku pracy, dla każdego z wybranych przykładów hałasu wynosi on tyle samo - 110 dB. Ze względu na różną charakterystykę częstotliwościową znacząco różni się poziom dźwięku C - od 108 do 125 dB.

Przeprowadzając dobór każdą z opisanych w normie metod, otrzymano dla każdego rodzaju hałasu cztery różne wartości poziomu dźwięku A pod analizowanym ochronnikiem (tabela 6). Wyniki przedstawiono także poglądowo na ilustracji 1. Jak można zauważyć, dla każdego rodzaju hałasu otrzymano znacząco różne poziomy, co oczywiście wynika z charakterystyki częstotliwościowej hałasu. Co istotne, dla hałasu niskoi wysokoczęstotliwościowego otrzymano znacząco różne szacunki w zależności od przyjętej metody doboru. Dla hałasu H (wysokoczęstotliwościowego) różnice te wynosiły do 9 dB, a dla hałasu L (niskoczęstotliwościowego) do 6 dB, natomiast pomijalne różnice otrzymano dla hałasu M (średnioczęstotliwościowego).

tab. 6. Wartości hałasu na 3 przykładowych stanowiskach pracy oraz wyniki szacowania poziomu dźwięku pod ochronnikiem 3M™ Peltor™ X4A dla każdego z nich [dB].

Jak można zauważyć nawet poprzez wybór metody doboru możemy "osiągać" znaczne różnice szacowanego poziomu hałasu pod ochronnikiem. Patrząc na zalecenia i wytyczne różnych instytucji najbardziej odpowiednią jest metoda pasm oktawowych, tylko że w tym przypadku niezbędne jest przeprowadzenie dodatkowych pomiarów, które nie są standardowo wyznaczane podczas oceny ryzyka zawodowego. Ta sama uwaga w sumie dotyczy również metod HML i SNR. Inaczej jest w przypadku metody check HML, gdzie możliwe jest określenie niezbędnych danych na podstawie raportu z pomiarów hałasu pod kątem oceny ryzyka zawodowego i dlatego ta metoda może być z powodzeniem stosowana bez konieczności dodatkowych pomiarów hałasu, ale niestety właśnie ona powoduje największe różnice w stosunku do metody referencyjnej - metody pasm oktawowych.

il. 1. Wyniki szacowania poziomu dźwięku pod ochronnikiem 3M™ Peltor™ X4A dla 3 wybranych stanowisk pracy.

Podsumowując, mając dokładnie to samo stanowisko pracy i ten sam ochronnik słuchu, możemy otrzymać zupełnie inne wyniki szacowanego poziomu dźwięku pod ochronnikiem w zależności od metody doboru czy konieczności stosowania D-rating indeksów. Różnice w szacowaniu, ze względu na wskaźniki korekcyjne, mogą nawet przekraczać 18 dB i ok. 9 dB ze względu na wybraną metodę doboru. Otwarte pozostaje niestety pytanie, czy wprowadzenie D-rating indeksów rzeczywiście zbliżyło wyniki laboratoryjne do rzeczywistych? Założenie, że wszyscy użytkownicy zakładają tak samo źle ochronniki słuchu, wydaje się być zdecydowanie przesadzone. Biorąc pod uwagę opisane ogromne różnice w szacowanych wartościach tłumienia, możemy powiedzieć, że szacowana wartość poziomu dźwięku pod ochronnikiem ma często niewiele wspólnego z rzeczywistą ochroną, jaką daje użytkownikowi analizowany ochronnik. Musimy pamiętać, że cały proces doboru ochronników słuchu jest mocno sformalizowany i oparty na wielu przybliżeniach. Dobrze jest podchodzić do niego z dozą zdrowego rozsądku i często nie warto kruszyć kopii o różnice kilku decybeli, a raczej skupić się na poprawnym jego stosowaniu. Warto tu wspomnieć o możliwości mierzenia rzeczywistego tłumienia w odniesieniu do konkretnego użytkownika. Służą do tego testy dopasowania, zalecane przez wiele uznanych instytucji, i - jak wskazują badania - mają znacznie istotniejszy wpływ na zapewnienie bezpiecznego stosowania ochronników słuchu niż dokładne analizowanie metody ich doboru.

Dodaj swój komentarz