[Prenumerata] [Spis treści]

Poradniki i praktyczne narzędzia dla pracodawców i menadżerów zarządzających kwestiami zdrowia i wellbeingu w organizacjach

Dane z Narodowego Testu Zdrowia Polaków, w którym w 2023 roku udział wzięło 208 tys. osób, wskazują, że 52% Polaków deklaruje zmaganie się z długotrwałymi problemami zdrowotnymi, co stanowi wzrost o 1 punkt procentowy (pp.) w stosunku do 2022 roku i 4 pp. w porównaniu do 2020 roku. Odsetek osób z długotrwałymi problemami zdrowotnymi rośnie wraz z wiekiem. Wśród osób w wieku 25-34 lat odsetek ten wynosił 38%, natomiast wśród osób 65+ aż 74%. Niemal co trzeci Polak miał zdiagnozowane nadciśnienie tętnicze, co czwarty alergię lub astmę, co szósty depresję, a co jedenasty cukrzycę. Choroby stawów występowały u 20% ankietowanych, choroby serca oraz neurologiczne u 12%, a nowotwory u 5%. Należy podkreślić, że często mamy do czynienia ze zjawiskiem wielochorobowości. Dodatkowo 30% badanych wskazywało na występowanie psychicznego, emocjonalnego lub fizycznego wyczerpania pracą co najmniej kilka razy w miesiącu. Stresujących sytuacji doświadczało codziennie aż 23%, a kilka razy w tygodniu 29% Polaków. Jednocześnie 20% badanych nie potrafiło sobie poradzić ze stresem.

tekst:
Magdalena Janc, Eliza Goszczyńska,
Krzysztof Puchalski, Kinga Polańska
Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera

fot. Pexels

Co ważne, analizy Głównego Urzędu Statystycznego¹ wskazują, że proces starzenia się ludności Polski ulega przyspieszeniu - udział ludności w wieku poprodukcyjnym (kobiety - 60 lat i więcej, mężczyźni - 65 i więcej) wzrósł z niespełna 15% odnotowanych w 2000 roku do ponad 23% w 2023 roku. W 2023 roku wzrosła liczba ludności w wieku produkcyjnym-niemobilnym, której udział wyniósł 23%. Natomiast w porównaniu z 2022 rokiem o 0,6 pp. obniżył się odsetek ludności w wieku produkcyjnym- mobilnym, który w latach 1990-2014 oscylował wokół 40%, a w 2023 roku wyniósł 35,4%. Uwzględniając prognozy demograficzne dotyczące starzenia się ludności, problem chorób przewlekłych będzie stanowił coraz większe wyzwanie dla pracodawców. Choroby te są główną przyczyną przedwczesnych zgonów, niepełnosprawności i zaprzestania pracy ze względów zdrowotnych. Osoby przewlekle chore mają mniejszą szansę na zatrudnienie, częściej korzystają ze zwolnień lekarskich i są zazwyczaj mniej wydajne w pracy.

Niewątpliwie styl życia i charakter pracy są czynnikami warunkującymi aktywność zawodową i zdrowie populacji w wieku produkcyjnym, z drugiej strony zły stan zdrowia może mieć negatywny wpływ na produktywność pracowników i ich udział w rynku pracy. Średni Indeks Zdrowia wskazujący, w jakim stopniu osoby badane przestrzegają zaleceń ekspertów dotyczących profilaktyki chorób oraz zdrowego stylu życia, w roku 2023 wyniósł 63,6%, będąc wyższym niż przed pandemią COVID-19 (2020 r. - 61,9%) oraz w czasie jej trwania (2021 r. - 54,7%, 2022 r. - 55,1%)². Bardziej o zdrowie dbają osoby starsze, kobiety, mieszkańcy dużych miast oraz osoby z wyższym wykształceniem. Miejsce pracy stwarza unikalny potencjał do realizacji działań edukacyjno-promocyjnych, które, aby były skuteczne, muszą być dostosowane do potrzeb pracowników. Kluczowa w zakresie promowania dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej jest współpraca pracodawców, służby medycyny pracy i pracowników.

Kluczowa w zakresie promowania dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej jest współpraca pracodawców, służby medycyny pracy i pracowników.

Eksperci z Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera przygotowali dwa poradniki i zarazem praktyczne narzędzia dla pracodawców i menadżerów zarządzających kwestiami zdrowia i wellbeingu w organizacjach - "Promowanie integracji społecznej oraz wsparcie zdolności do pracy osób z chorobami przewlekłymi" i "Wspieranie dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej pracowników - pakiet rozwiązań dla zakładów pracy". Materiały te zostały opracowane przez międzynarodowy zespół ekspertów w Joint Action CHRODIS PLUS, trzyletnim projekcie w ramach Third Health Programme (2014-2020), finansowanym przez Komisję Europejską. Następnie w ramach zadania finansowanego ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2020-2025, finansowanego przez Ministra Zdrowia, zostały przetłumaczone na język polski i zmodyfikowane tak, by zawierały treści adekwatne do sytuacji zakładów pracy w Polsce i tradycji promocji zdrowia w tym środowisku.

Pierwszy z poradników pomoże pracodawcom zrozumieć korzyści płynące z zatrudniania, integracji społecznej, pozostania w pracy i reintegracji osób z chorobami przewlekłymi.

W drugim natomiast przedstawiono 7 wyzwań, które międzynarodowi eksperci uznali za kluczowe dla zdrowia populacji pracującej w UE. Każde z tych wyzwań może być skutecznie zaopiekowane w zakładach pracy - z korzyścią dla zdrowia i dobrostanu pracowników, jak również lepszego funkcjonowania organizacji (zob. il.).

Narzędzia są dostępne do bezpłatnego wykorzystania na stronie: pracanazdrowie.pl

Przykłady rozwiązań mających na celu wspieranie dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej pracowników

fot. Pexels

Jak wskazano powyżej, narzędzie "Wspieranie dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej pracowników - pakiet rozwiązań dla zakładów pracy" obejmuje 7 wyzwań, tj.: odżywianie się, aktywność fizyczną, ergonomię, stres i kondycję psychiczną, regenerację po pracy, atmosferę pracy oraz palenie tytoniu i konsumpcję alkoholu. Dla każdego z nich wskazane zostały przykłady możliwych do podjęcia konkretnych działań z czterech obszarów:

wzmacnianie wiedzy i umiejętności,

tworzenie wspierającego środowiska pracy,

budowanie wewnętrznej polityki prozdrowotnej,

motywowanie personelu do dbania o zdrowie.

Kluczowe znaczenie dla osiągnięcia sukcesu ma integracja działań przypisanych do ww. obszarów. Takie uporządkowanie rekomendowanych działań może służyć jako praktyczne narzędzie do planowania skutecznych interwencji wspierających zdrowie pracowników. Można też wykorzystać je podczas "remanentu" wdrożonych już rozwiązań, by zobaczyć, na ile są one kompleksowe, spójne i zintegrowane - co jest jednym z kluczowych warunków ich skuteczności.

Poniżej przedstawiono przykład konkretnych działań możliwych do wdrożenia w zakładach pracy w kontekście promowania rekreacyjnej aktywności fizycznej. Nie ulega wątpliwości, że aktywność fizyczna ma kluczowe znaczenie dla utrzymania zdrowia. Jest istotnym elementem zdrowego stylu życia osób w każdym wieku, zarówno zdrowych, jak i z chorobami przewlekłymi i niepełnosprawnościami. Ważne jest dostosowanie rodzaju i intensywności aktywności fizycznej do wieku, stanu zdrowia i możliwości pracownika oraz uwzględnienie rodzaju aktywności zawodowej. Aktywność fizyczna jest ważna w profilaktyce i leczeniu chorób przewlekłych, może pomóc w utrzymaniu prawidłowej masy ciała i ogólnego stanu zdrowia. Ma również korzystny wpływ dla zdrowia psychicznego.

W przypadku osób starszych aktywność fizyczna, zwłaszcza trening siłowy i trening wielozadaniowy, zmniejsza ryzyko upadków i związanych z nimi urazów oraz zapobiega utracie gęstości kości (osteoporozie). Pozytywnymi efektami wspólnej aktywności fizycznej wśród pracowników jest jedność zespołu i zacieśnienie relacji ze współpracownikami. Według zaleceń WHO opracowanych na podstawie analizy licznych badań wyznaczono minima aktywności fizycznej, które mają znaczenie w poprawie jakości zdrowia fizycznego oraz psychicznego. Wytyczne określone dla osób dorosłych w wieku 18-64 lat zawierają:

co najmniej 150-300 min aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności tygodniowo lub co najmniej 75-150 min aerobowej aktywności fizycznej o dużej intensywności lub równoważne połączenie aktywności o umiarkowanej i dużej intensywności,

dodatkowo, co najmniej dwa razy w tygodniu, wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie o umiarkowanej lub większej intensywności obejmujących wszystkie główne grupy mięśni,

ograniczanie czasu spędzanego w pozycji siedzącej i zastąpienie go aktywnością fizyczną o dowolnej intensywności.

"Wspieranie dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej pracowników" to 7 wyzwań (odżywianie się, aktywność fizyczna, ergonomia, stres i kondycja psychiczna, regeneracja po pracy, atmosfera pracy oraz palenie tytoniu i konsumpcja alkoholu) możliwych do realizacji w 4 obszarach: wzmacnianie wiedzy i umiejętności, tworzenie wspierającego środowiska pracy, budowanie wewnętrznej polityki prozdrowotnej, motywowanie personelu do dbania o zdrowie.

W celu uzyskania dodatkowych korzyści zdrowotnych dorośli mogą zwiększyć aerobową aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności do ponad 300 min, podejmować aktywność fizyczną o dużej intensywności przez ponad 150 min w tygodniu lub łączyć równoważnie aktywności o umiarkowanej i dużej intensywności. Aktywność fizyczna o umiarkowanej intensywności to: energiczny marsz, taniec, prace w ogrodzie, aktywny udział w zabawach z dziećmi, prace domowe. Powinny trwać min. 30 min z istotnym przyspieszeniem pracy serca, by można było je zakwalifikować do umiarkowanej aktywności. Natomiast wysiłek o dużej intensywności, np. bieg, energiczny marsz pod górę, szybka jazda na rowerze, pływanie oraz gry zespołowe, które powodują podwyższenie tętna i przyspieszenie oddechu, powinny trwać przez min. 20 min. Zwiększanie aktywności fizycznej należy podejmować z dostosowaną do swoich możliwości intensywnością, w szczególności u osób prowadzących siedzący tryb życia i podejmujących dotąd małą aktywność fizyczną. Dlatego przytoczone rekomendacje dotyczą tylko prozdrowotnego wysiłku - nie można ich wypełnić wysiłkiem w pracy zawodowej. Charakteryzuje się on dużym udziałem wysiłku statycznego (podnoszenie i przenoszenie ciężkich przedmiotów, długotrwałe utrzymywanie niewygodnych pozycji i wielokrotne powtarzanie takich samych ruchów/czynności) oraz nieodpowiednią intensywnością i czasem trwania wysiłku dynamicznego (ma najczęściej zbyt małą intensywność, by mieć efekt treningowy, trwa zbyt długo i pozbawiony jest okresów regeneracji). Coraz więcej dowodów wskazuje, że praca zawodowa wymagająca wysiłku fizycznego nie tylko nie ma pozytywnego wpływu na organizm, lecz powoduje zmęczenie, a także zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, zaburzeń/przeciążeń ze strony układu mięśniowo-szkieletowego, absencji chorobowej, a w konsekwencji prowadzi do pogorszenia zdolności do pracy i wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej. To odmienne oddziaływanie rekreacyjnej i zawodowej aktywności fizycznej zwane jest zdrowotnym paradoksem aktywności fizycznej.

W pakiecie rozwiązań dla zakładów pracy opisano kolejne kroki służące zwiększeniu wiedzy i umiejętności, tworzeniu wspierającego środowiska pracy, a także polityce wspierającej zdrowie pracowników oraz praktycznym sposobom motywowania do działania.

Ważnym elementem działań jest zapewnienie pracownikom edukacji w zakresie znaczenia różnych form aktywności fizycznej dla zdrowia i dobrego samopoczucia, np. w formie prelekcji/ wykładów, webinariów, warsztatów, eksperckich stanowisk informacyjnych czy materiałów edukacyjnych (tworzonych specjalnie na potrzeby firmy, udostępnianych w ramach szerszych projektów edukacji zdrowotnej lub pobranych z sieci, gdy są w otwartym dostępie). Zaleca się, aby wszystkie organizowane dla pracowników porady i szkolenia dotyczące aktywności fizycznej były prowadzone przez uprawnionych specjalistów, czyli fizjoterapeutę, instruktora wychowania fizycznego lub innego specjalistę posiadającego kwalifikacje w zakresie aktywności fizycznej.

Z kolei tworzenie wspierającego środowiska pracy obejmuje m.in. działania ograniczające czas spędzany w pozycji siedzącej. Należy pamiętać o tym, nie tylko organizując pracę pracowników biurowych, ale również pracowników produkcji, aby planować pracę w taki sposób, by zapewnić systematyczną wymienność zadań o różnym obciążeniu, wykonywanych na siedząco, na stojąco i w ruchu. Wprowadzenie innych niż tradycyjne siedzisk, takich jak piłki terapeutyczne, krzesła z siedziskiem w kształcie siodła, krzesła na sprężynach lub poduszki balansowe, umożliwia aktywne siedzenie pracownikom wykonującym pracę siedzącą. Należy pamiętać, że jest to forma zmiany pozycji w czasie pracy (maksymalnie 2 godziny), a nie ciągłego jej wykonywania. Liczbę codziennie wykonywanych kroków można również zwiększyć, wprowadzając przestrzenie wspólne, np. ekspresy do kawy, dystrybutory wody czy wspólne drukarki. Zorganizowanie zaplecza technicznego, które umożliwi pracownikom aktywny dojazd do pracy (np. na rowerach) również stanowić będzie dodatkową formę aktywizacji.

fot. Pexels

Zapisanie w deklaracjach ideowych firmy/organizacji (np. w jej statucie, misji) informacji, że kwestie zdrowego stylu życia, w tym aktywności fizycznej pracowników, mają dla niej istotne znaczenie, oraz że podejmowane są działania mające na celu wspieranie personelu (ze wskazaniem zakresu wsparcia) w uprawianiu aktywności fizycznej stanowi jeden z elementów polityki wspierającej zdrowie pracowników. Oprócz deklaracji zarządu innymi sposobami włączania się pracodawców w prozdrowotne działania są: powołanie menadżera aktywności fizycznej, monitoring potrzeb i oczekiwań, organizacja czasu pracy umożliwiająca kilkuminutowe przerwy na aktywność fizyczną oraz wsparcie finansowe dla realizacji zwiększenia aktywności fizycznej.

Przedstawione praktyczne wskazówki dotyczące poziomu motywowania do działania pracowników w aspekcie podejmowania aktywności fizycznej zawierają: pakiety badań medycznych, informacje o nowościach, przypomnienia z pozytywnie sformułowanymi komunikatami, podpisywanie kontraktów obejmujących aktywność fizyczną czy organizowanie dni aktywności fizycznej lub wyzwań i konkursów.

Ewaluacja narzędzia "Wspieranie dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej pracowników - pakiet rozwiązań dla zakładów pracy"

Zaproszenie do udziału w pilotażu narzędzia "Wspieranie dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej pracowników - pakiet rozwiązań dla zakładów pracy" zamieszczone zostało w portalu LinkedIn na profilu Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy (https://promocjazdrowiawpracy. pl/) obserwowanym przez ponad 600 osób zainteresowanych zagadnieniami promocji zdrowia w pracy. Dodatkowo zaproszenie skierowano bezpośrednio do 24 osób reprezentujących wyselekcjonowane, zróżnicowane organizacje pracy. Narzędzie zostało pilotażowo wdrożone w 11 zakładach pracy, wśród których znalazły się zarówno duże międzynarodowe korporacje, reprezentujące sektor finansowy, telekomunikacyjny, motoryzacyjny, chemiczny i farmaceutyczny, jak i średnie i małe przedsiębiorstwa działające w branży informatycznej, poligraficznej i lifestyle - także świadczące usługi w tym zakresie dla innych zakładów pracy, a także w instytucjach z obszaru administracji publicznej. Uczestnicy pilotażu mieli blisko pół roku na zapoznanie się z narzędziem, podjęcie wdrożenia przedstawionych w nim rozwiązań w swojej organizacji, ocenę samego narzędzia i możliwości jego wykorzystania oraz przedstawienie rekomendacji dotyczących możliwości jego udoskonalenia pod kątem potrzeb praktyków zarządzania zdrowiem/wellbeingiem w zakładach pracy. W tym celu zaproszone osoby wypełniały kwestionariusz ewaluacyjny zawierający 12 szczegółowych pytań, a następnie uczestniczyły w wywiadzie grupowym ukierunkowanym na pogłębienie informacji pochodzących z kwestionariuszy. Pełna wersja raportu z pilotażu³ dostępna jest na stronie https://pracanazdrowie.pl.

fot. Pexels

Reprezentanci wszystkich organizacji uczestniczących w pilotażu ocenili, że wyzwania zdrowotne przedstawione w opracowaniu dobrze odpowiadają aktualnym potrzebom zakładów pracy, dotyczącym zdrowia personelu. Szczególnym zainteresowaniem cieszyło się wyzwanie dotyczące atmosfery pracy postrzeganej jako element szerszych potrzeb związanych z problematyką różnorodności, dobrostanu społecznego, bezpieczeństwa psychologicznego, sensu pracy czy rozwoju kompetencji menadżerskich. Redukcja palenia tytoniu i konsumpcji alkoholu wśród pracowników to wyzwanie, które wzbudziło najwięcej reakcji i kontrowersji. Z jednej strony podkreślano duże znaczenie działań w tym zakresie, z drugiej natomiast wskazywano, że w wielu zakładach pracy jest to temat drażliwy. Palenie tytoniu i konsumpcja alkoholu to wyzwanie zdrowotne, które jako jedyne ze wszystkich zawartych w narzędziu jest przedmiotem uregulowań prawnych. Stąd wielu pracodawców niechętnie przyznaje, że mogą mieć w tym obszarze jakiekolwiek nieuregulowane problemy. Pracodawcy obawiają się też, że pracownicy mogą negatywnie odbierać ich zaangażowanie w kwestiach profilaktyki używania tytoniu i alkoholu. Stąd w pilotażu postulowano, by wewnątrz organizacji przedstawiać te kwestie jako elementy szerszego wyzwania - związanego w ogóle z uzależnieniami, zwłaszcza behawioralnymi. Taki szerszy kontekst sugeruje, że podejmowane działania są formą wsparcia, a nie represji.

Zrealizowany pilotaż pokazał, że działania prozdrowotne w firmach na ogół podejmowane są bez strategicznego planowania. Integracja działań przypisanych do czterech obszarów udawała się rzadko, w nielicznych organizacjach i tylko w niektórych wyzwaniach (głównie w zakresie ergonomii). Najczęściej aktywność zakładów pracy koncentrowała się na dostarczeniu wiedzy i kreowaniu umiejętności, natomiast największe trudności dotyczyły budowania motywacji pracowników oraz tworzenia polityki prozdrowotnej w organizacji. Edukację ułatwia m.in. duża podaż rynkowa webinarów prozdrowotnych, możliwość dotarcia z przekazem do różnych grup pracowników, brak konieczności odrywania pracowników od zadań zawodowych, łatwość przekonania pracodawcy do takich działań itp. Z drugiej strony w niektórych organizacjach ujawnił się problem poczucia przeciążenia działaniami edukacyjnymi wśród pracowników. Osoby zarządzające promocją zdrowia często są przekonane, że trudno im zmienić mocno ugruntowane nawyki pracowników, przezwyciężyć ich przemęczenie i ogólną niechęć, ograniczyć ich opór przed zmianą i przebić się z tematem zdrowia wśród priorytetów dotyczących wyników pracy. Zdrowie rzadko staje się w firmach jednym z celów strategicznych. Zadania dotyczące zdrowia znajdują się w kompetencjach różnych komórek i realizowane są bez powiązania w spójną całość. Problemy zdrowotne na ogół nie są określane na podstawie konkretnych danych i nie są jasno zdefiniowane, co nie pozwala na formułowanie jasnych celów.

fot. Pexels

Podsumowując, ocena narzędzia przeprowadzona w aspekcie jego praktycznej użyteczności wypadła pozytywnie. Osoby z bogatym, wieloletnim doświadczeniem w sferze promocji zdrowia w pracy nie tylko odświeżyły swoją wiedzę, ale także ją usystematyzowały. Osoby o skromniejszym doświadczeniu traktowały narzędzie jako źródło inspiracji i pomysłów. Poradnik - w ocenie ekspertek i ekspertów uczestniczących w pilotażu - pokazuje usystematyzowany, modelowy tok myślenia, polegający na planowaniu i porządkowaniu działań prozdrowotnych w czterech ww. obszarach. Można z niego korzystać jak z mapy pomagającej przypisać dotychczasowe działania do poszczególnych obszarów by zinwentaryzować aktualny stan oraz określić potrzeby dalszych wdrożeń. Można go wykorzystać do merytorycznej dyskusji z wewnętrznymi komórkami prowadzącymi działania prozdrowotne, by integrować środowisko. Może być narzędziem dla rozwoju świadomości kadry zarządzającej, w tym dowartościowania jej roli we wdrażaniu promocji zdrowia.

Na podstawie dwóch wyżej opisanych poradników przygotowane zostało bezpłatne szkolenie dla pracodawców i profesjonalistów zajmujących się zarządzaniem zdrowiem pracowników. Link do platformy szkoleniowej jest dostępny na stronie www.pracanazdrowie.pl.

Eksperci z Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera oferują również bezpłatne konsultacje wspierające zdrowie i aktywność zawodową pracowników. Służymy wsparciem konsultacyjnym w zakresie zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników. Podpowiadamy, jak przygotowywać, wdrażać, komunikować i oceniać działania promujące zdrowie załogi, oceniać obciążenie fizyczne pracą, usprawniać ergonomię stanowisk i wspierać zdrowie psychiczne pracowników. Aby zapisać się na konsultacje wystarczy wypełnić formularz dostępny w zakładce Centrum Konsultacyjne⁴ na stronie www.pracanazdrowie.pl lub wysłać e-mail na adres: pracanazdrowie@imp.lodz.pl.

Zadanie realizowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, finansowane przez Ministra Zdrowia.

¹ Sytuacja demograficzna Polski do 2023 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2024.

² Narodowy Test Zdrowia Polaków 2023, Anna Zimny-Zając, Ringier Axel Springer Polska, Warszawa:

³ Raport z pilotażowego wdrożenia narzędzia "Wspieranie dobrostanu, zdrowia i aktywności zawodowej pracowników - pakiet rozwiązań dla zakładów pracy"

⁴ Zespół udziela bezpłatnych konsultacji dotyczących planowania, doskonalenia działań, oceny przebiegu i efektów programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników: https://pracanazdrowie.pl/konsultacje/

Brak komentarzy

Dodaj swój komentarz