ATEST 2/2025

75 lat Społecznej Inspekcji Pracy w Polsce

Po 1945 r., kiedy to ogromnym wysiłkiem społecznym prowadzono odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych, a jednocześnie wdrażano ambitne, często przerastające realne możliwości plany produkcyjne i inwestycyjne, pojawił się lawinowy wzrost zagrożeń i wypadków. Powszechny był brak specjalistów i wykwalifikowanych robotników. Do rozbudowującego się przemysłu napływały tysiące często nieumiejących czytać i pisać młodych ludzi z terenów wiejskich. Brakowało dla nich odzieży roboczej i ochronnej, sprzętu ochronnego i zabezpieczającego. Na domiar złego dogmatyzm polityczny prowadził do zastępowania doświadczonej kadry kierowniczej ludźmi z tzw. awansu społecznego.

tekst:
Krzysztof Urzędowicz
wiceprezes Fundacji Akademia SIP
dr Konrad Adamczyk
wolontariusz Fundacji Akademia SIP

Powołanie Społecznej Inspekcji Pracy

Zarówno w przypadku nadzoru, jak i robotników bardzo niska była zatem tzw. kultura techniczna, czyli tworzenie, a przede wszystkim wykorzystywanie i użytkowanie określonych technik zgodnie z przeznaczeniem i w sposób bezpieczny. Trudne warunki pracy znajdowały swój dramatyczny wyraz w statystyce wypadkowej i wskaźnikach bezpieczeństwa pracy. W warunkach degradacji struktur Państwowej Inspekcji Pracy, nadzoru i kadry technicznej, niskiej świadomości zagrożeń i ochrony pracy robotników oraz tragicznego żniwa wypadków przy pracy przedstawiciele ówczesnej władzy nie mieli innego wyjścia - musieli szybko reagować. II Kongres Związków Zawodowych obradujący w czerwcu 1949 r. wystąpił z (uzgodnioną z KC PZPR) inicjatywą powołania w zakładach społecznej służby ochrony pracy, wybieranej przez pracowników¹.

4 lutego 1950 r. mocą ustawy została w Polsce powołana Społeczna Inspekcja Pracy. Według ówczesnych ideologów lekarstwem na lawinowy wzrost liczby wypadków była społeczna aktywność. Społeczni inspektorzy byli w tamtym czasie wygodnym narzędziem dla władz, gdyż na ogół łatwo dawali sobą kierować. Był to z reguły sprawdzony aktyw partyjny i związkowy, nie dysponowali oni odpowiednią wiedzą niezbędną do rzetelnej kontroli przestrzegania prawa pracy i norm technicznych, a ponadto wywodzili się z klasy robotniczej - niewykształconej i podatnej na propagandę. Byli autentycznie dumni z faktu, że zostali wybrani z anonimowej masy robotników, że dano im pewną władzę, choć w praktyce iluzoryczną. Społecznym inspektorom pracy nie groziło bowiem wyjście poza przypisane im przez ustawodawcę kompetencje. Przed takim "niebezpieczeństwem" skutecznie chronił ich brak struktur hierarchicznych, wykraczających poza zakład pracy. Społeczny inspektor mógł działać wyłącznie wewnątrz zakładu. Nie miał w zasadzie uprawnień władczych - w praktyce wpisywał do specjalnej książki swoje "uwagi i zalecenia" dotyczące najczęściej drobnych uchybień w warunkach pracy, za których nierealizowanie w praktyce nic pracodawcy nie groziło. Do podejmowania problemów szerszych, organizacyjnych i systemowych, SIP nie miał ani kwalifikacji, ani możliwości. Plusem tej funkcji był fakt, że społeczni inspektorzy pracy wchodzili w skład rad zakładowych, bez których zgody nie mogli być zwolnieni z pracy w czasie trwania kadencji. Ówcześni inspektorzy poświęcali dużo uwagi sposobowi użytkowania maszyn i urządzeń technicznych oraz przestrzeganiu warunków sanitarnych. Ważną rolą było także umożliwienie im udziału w opracowywaniu preliminarzy budżetowych dotyczących inwestycji na ochronę pracy. Ogólny kierunek był dobry, ale brakowało wiedzy i kwalifikacji.

W 1950 r. we Wrocławiu rozpoczęto budowę centralnego ośrodka szkolenia społecznych inspektorów pracy - Szkołę Inspekcji Pracy. Budynek mieścił się przy ul. Kopernika 5 tuż obok Ośrodka Szkolenia Aktywu Związkowego działającego już wtedy od kilku lat. Był to pierwszy od zakończenia wojny wybudowany od podstaw budynek we Wrocławiu. Placówka weszła w skład struktur organizacyjnych ówczesnej Centralnej Rady Związków Zawodowych. Problemem szkoły był jednak brak wykwalifikowanej kadry wykładowców, gdyż aktywni przedwojenni państwowi inspektorzy pracy, niewygodni dla władzy PRL wierni urzędnicy II Rzeczypospolitej, poprzez decentralizację instytucji byli rozproszeni po całym kraju². Jednakże sam fakt systemowego podejścia władz państwowych do szkoleń SIP jest strategią godną naśladowania i tym czego, aż wstyd przyznać, brakuje w systemie ochrony pracy współcześnie.

Kolejne instytucje ochrony pracy i reformy Państwowej Inspekcji Pracy

Rozproszenie inspekcji państwowej przy jednoczesnym marginalizowaniu działań inspektorów społecznych, ich nieodpowiednim przygotowaniu, sterowalności oraz, ogólnie ujmując, nadrzędności realizacji socjalistycznych planów gospodarczych nad bezpieczeństwem pracy sprawiało, że wypadkowość nadal rosła. Władze zdecydowały o powołaniu takich instytucji jak:

- 4 kwietnia 1950 r. - Centralny Instytut Ochrony Pracy,

- 1 sierpnia 1953 r. - służba bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach,

- 30 stycznia 1954 r. - Instytut Medycyny Pracy w Przemyśle Włókienniczym i Chemicznym (późniejszy Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera),

- 14 sierpnia 1954 r. - Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Ustawa o SIP z 1950 r. - fragment z ówczesnego Dziennika Ustaw.

III Kongres Związków Zawodowych obradujący w 1954 r. "uznał", że dotychczasowa rozproszona organizacja Państwowej Inspekcji Pracy nie odpowiada "potrzebom budownictwa socjalistycznego w Polsce Ludowej". Opowiedziano się za przekazaniem związkom zawodowym uprawnień w zakresie ochrony pracy i przekształceniem inspekcji w branżową i techniczną inspekcję pracy. Ostatecznie dekretem z 10 listopada 1954 r. związki zawodowe przejęły nadzór nad ochroną pracy w PRL, a rozproszona już wcześniej inspekcja państwowa weszła pod struktury związkowe. Techniczni inspektorzy pracy, którzy podlegali branżowym związkom zawodowym, skupili się na kontrolowaniu zakładów pracy w branży, w której zostali powołani. W efekcie wiele zakładów było pozbawionych kontroli inspektorów, a nawet w branżach, w których funkcjonowały branżowe organizacje związkowe, możliwości kontrolne były bardzo mocno ograniczone z powodu małej liczby państwowych inspektorów oraz braku środków prawnych, którymi mogliby dyscyplinować pracodawców.

Kolejne lata to koniec stalinizmu, szok wywołany brutalnie stłumionym protestem robotników w Poznaniu i wydarzeniami na Węgrzech, a w efekcie zwiększenie autonomii władz Polski w stosunku do Związku Radzieckiego. Po 1956 r. i objęciu władzy przez Władysława Gomułkę przez kilka lat zwiększyły się swobody demokratyczne, łącznie z namiastką wolności słowa. Okres podążania w kierunku demokratyzacji szybko się jednak skończył, choć władze PRL utrzymały większą niezależność od wpływów politycznych ZSRR niż w okresie stalinowskim. Zaprzestano brutalnych represji wobec opozycji i zaczęto normalizować stosunki z Kościołem katolickim³. W odpowiedzi na strajki w 1980 r. i rejestrację NSZZ "Solidarność" władza zdecydowała się na kolejną gruntowną reformę Państwowej Inspekcji Pracy. W 1981 r. na mocy ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy urząd ponownie scentralizowano, a Ośrodek Szkolenia Aktywu Związkowego wraz ze Szkołą Inspekcji Pracy włączono do jego struktur jako OSPIP - Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy. Na przełomie lat 1980-1981 władze rozpoczęły przygotowywanie założeń reformy gospodarczej, ale 13 grudnia 1981 r. ogłoszono stan wojenny.

Siła związków zawodowych - nowa ustawa o SIP

Po odwołaniu stanu wojennego w efekcie konsultacji ze związkami zawodowymi władza doszła do wniosku, że przepisy dotyczące działalności Społecznej Inspekcji Pracy wymagają zaktualizowania.

Mimo że identyczne założenia wdrożone w przeszłości względem inspekcji państwowej skończyły się paraliżem urzędu i miały tragiczny skutek w postaci lawinowego wzrostu liczby ofiar wypadków przy pracy, zdecydowano się dokładnie to samo rozwiązanie prawne wdrożyć ponownie w przypadku inspektorów społecznych. I tak 24 czerwca 1983 r. na mocy ustawy o Społecznej Inspekcji Pracy inspektorzy w zakładach pracy trafili pod kierownictwo zakładowych organizacji związkowych. Aktem uszczegóławiającym zapisy ustawy była wydana w tym samym roku uchwała Rady Państwa w sprawie wytycznych do działalności Społecznych Inspektorów Pracy. Zarówno ustawa, jak i uchwała z 1983 r. w stanie praktycznie niezmienionym są aktami obowiązującymi do dziś. Na początku XXI w. Polska weszła do Unii Europejskiej, co pociągało za sobą nagłe i głębokie zmiany legislacyjne, również w dziedzinie prawa pracy.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego w sprawie skutecznych inspekcji pracy jako strategii poprawy warunków pracy w Europie

1 maja 2004 r. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. Polski stan prawny dostosowywano do traktatów, rezolucji i rozporządzeń UE, aktualizując lub wprowadzając tysiące nowych aktów prawnych. W wielu dziedzinach rozpoczęliśmy gonitwę za krajami Zachodu, w zawrotnym tempie nadganiając zaszłości spowodowane latami okupacji i PRL-u. Jednak w dziedzinie społecznego nadzoru nad warunkami pracy i ochrony praw pracowniczych, a co za tym idzie - budowy świadomej kultury bezpieczeństwa pracy wśród pracowników, wpisywaliśmy się w strategię obraną przez UE jeszcze zanim ta instytucja w ogóle powstała.

14 stycznia 2014 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie skutecznych inspekcji pracy jako strategii poprawy warunków pracy w Europie⁴. Parlament Europejski stwierdził w niej, że:

- inspekcje pracy stanowią zadanie publiczne, które powinno być przeprowadzane wyłącznie przez niezależne organy publiczne, co nie powinno wykluczać wspomagania inspektorów pracy przez przedstawicieli partnerów społecznych;

- należy zapewnić niezależność służby bhp względem pracodawców;

- w celu ochrony zdrowia w miejscu pracy działania dotyczące monitorowania sytuacji, zgłaszania nieprawidłowości, wykonywania ekspertyz medycznych i udzielania związanych z tym profesjonalnych porad mogą być wykonywane wyłącznie przez niezależnych specjalistów w dziedzinie zdrowia i bezpieczeństwa;

- inspekcje i kontrola ochrony zdrowia w miejscu pracy muszą być wykonywane wyłącznie przez niezależnych inspektorów, którzy odbyli szkolenia w dziedzinie zdrowia i bezpieczeństwa.

Ponadto PE wyraził ubolewanie, że w niektórych państwach członkowskich zarządzanie bhp jest nadal powierzone stowarzyszeniom pracodawców. Podkreślił znaczenie opracowania krajowych planów działania w zakresie wzmocnienia mechanizmów inspekcji pracy i finansowania ich z europejskich funduszy strukturalnych tak, aby wartość dodana skutecznych inspekcji pracy służyła wzmacnianiu spójności społecznej i sprawiedliwości pracowniczej.

Rezolucja zachęca do tworzenia dodatkowych struktur kontroli wymiaru sektorowego z udziałem trzech stron - państwa, pracowników i pracodawców - oraz do ich wdrożenia jako inicjatywy pilotażowej. Społeczna Inspekcja Pracy w Polsce wpisuje się zatem w strategię UE już od 1950 r., a więc od 75 lat!

Współczesność - marginalizacja i walka o przetrwanie

Od lat 90., po zmianie ustroju gospodarczego w Polsce, zaczęły powstawać prywatne zakłady pracy, a rodzimy rynek przejmowały zachodnie korporacje. Mimo tak znacznych zmian w gospodarce, nie zdecydowano się na znowelizowanie przestarzałych przepisów ustawy o SIP. Brak systemowego podejścia do szkoleń społecznych inspektorów, brak struktur ponadzakładowych (a więc ogólnopolskiego przedstawicielstwa i możliwości lobbowania w celu zmian przepisów), włączenie pod struktury związkowe (a więc brak możliwości wyboru SIP w zakładach, gdzie nie funkcjonują zakładowe organizacje związkowe), wykorzystywanie ochrony stosunku pracy z tytułu wyboru do SIP przez działaczy związkowych, a także nieustające ataki ze strony stowarzyszeń pracodawców skutkowały osłabieniem instytucji SIP. Jej marginalizowanie jest widoczne chociażby w braku jakichkolwiek działań ustawodawcy do dziś, mimo częściowego uznania jednego z artykułów ustawy o SIP za niezgodny z Konstytucją RP przez Trybunał Konstytucyjny w 2018 roku⁵. Pomimo tej zapaści i wrogiego otoczenia Społeczna Inspekcja Pracy wytrwała w dużych zakładach pracy, a w szczególności w spółkach państwowych.

W ciągu ostatnich lat, szczególnie po 2020 r., można zaobserwować pewną zmianę ogólnej narracji. Mianowicie o SIP mówi się coraz więcej i coraz głośniej.

W ciągu ostatnich lat, szczególnie po 2020 r., można zaobserwować pewną zmianę ogólnej narracji. Mianowicie o SIP mówi się coraz więcej i coraz głośniej. Społeczni inspektorzy zaczęli być powoływani w prywatnych zakładach, początkowo w polskich oddziałach zagranicznych korporacji, a obecnie coraz częściej również w rodzimych firmach. Przyczynę zmiany podejścia do tematu społecznego nadzoru nad warunkami pracy należy upatrywać w dwóch czynnikach.

Po pierwsze współczesne teorie z dziedziny bezpieczeństwa pracy zakładają budowanie kultury bezpieczeństwa pracy. Zdaniem autorów literatury przedmiotu wysoka kultura bezpieczeństwa w organizacji jest związana z zaangażowaniem i odpowiedzialnością wszystkich pracowników za bezpieczeństwo i ochronę zdrowia w pracy. Każdy pracownik powinien troszczyć się o bezpieczeństwo swoje i innych, identyfikować wszelkie zagrożenia i podejmować działania w celu ich likwidacji⁶. Zarówno eksperci, jak i sami pracodawcy szybko zrozumieli, że aby osiągnąć taki stan świadomości całej załogi, potrzebują "liderów bezpieczeństwa", czyli pracowników, którzy swoją postawą, zaangażowaniem i konkretnymi działaniami dadzą odpowiedni, namacalny przykład swoim kolegom, co stanie się impulsem i pierwszym krokiem do zmiany świadomości wszystkich pracowników. Któż lepiej nadaje się do tej roli, jeśli nie społeczni inspektorzy pracy, gotowi na ochotnika, społecznie poświęcać swój prywatny czas i działać na rzecz poprawy bezpieczeństwa pracy w swoim zakładzie? Społecznicy stali się więc narzędziem do wdrażania kultury bezpieczeństwa w dużych zakładach pracy. Powyższy trend dotyczy tylko największych korporacji zachodnich, w których świadomość kadry kierowniczej wszystkich szczebli na temat kosztów zaniedbań w dziedzinie bezpieczeństwa pracy stoi na odpowiednim poziomie.

Niemniej jednak pojawił się jeszcze drugi czynnik - impuls do wyjścia Społecznej Inspekcji Pracy ponad zakład pracy i, po raz pierwszy w historii naszego kraju, tworzenia ponadzakładowych struktur SIP. Impulsem tym było zaangażowanie wielu społeczników działających oddolnie na terenie całego kraju.

Ponadzakładowa działalność SIP

W 2021 r. w trakcie rozmów kuluarowych podczas szkoleń dla społecznych inspektorów pracy z Kopalni Węgla Brunatnego Bełchatów dyskutowano o problemach dotyczących skutecznej działalności Społecznej Inspekcji Pracy. W rozmowach brał udział m.in. Marian Kowalski, Zakładowy Społeczny Inspektor Pracy KWB Bełchatów, oraz dr Konrad Adamczyk, ówczesny koordynator programów prewencyjnych związanych z SIP w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Łodzi. Jako główny problem zdiagnozowano brak współpracy międzyzakładowej pomiędzy SIP z różnych organizacji, a co za tym idzie, brak wymiany wiedzy, doświadczenia i wzajemnego wsparcia. Pierwsze propozycje rozwiązań zakładały zorganizowanie stałych, oficjalnych struktur SIP (na początek na poziomie wojewódzkim). Początkowo myślano o stworzeniu struktur pod egidą Państwowej Inspekcji Pracy w formie stałej komisji ds. SIP w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Łodzi lub w ramach struktur związkowych, np. w formie klubu lub stowarzyszenia będącego rezultatem porozumienia największych polskich central związkowych. Niestety żaden z tych pomysłów nie doszedł do skutku. Kwestie formalne nie pozwoliły na utworzenie komisji w ramach struktur PIP, a skonfliktowane centrale związkowe nie były zainteresowane jakąkolwiek współpracą. Proponowały tzw. "Kluby SIP", ale tylko dla inspektorów ze swoich związków (co przeczyłoby idei integracji SIP). Innym problemem była także kadencyjność SIP. Budowa stałych struktur niosła ze sobą zagrożenie wygaśnięcia całej inicjatywy w przypadku zmian osobowych w strukturach SIP po kolejnych wyborach. Narodził się więc pomysł organizacji wydarzenia, które skupiałoby społeczność SIP w strukturach nieformalnych, umożliwiając nawiązywanie kontaktów, wymianę wiedzy, doświadczeń i dobrych praktyk oraz sprzyjało wzajemnej pomocy czy wsparciu.

Pierwszym tego typu wydarzeniem miał być cykl szkoleń ponadzakładowych pod nazwą Akademia SIP. Celem akademii była wymiana wiedzy, doświadczeń i dobrych praktyk, a także integracja społecznych inspektorów pracy z różnych organizacji w celu wzajemnego wsparcia. Pierwszy cykl składający się z trzech szkoleń o rosnącym poziomie zaawansowania zorganizowany został pod auspicjami Okręgowego Inspektoratu Pracy w Łodzi i rozpoczął się już wiosną 2022 r. Odpowiedź sipowców z województwa łódzkiego, jak i województw ościennych, przerosła oczekiwania organizatorów. W pierwszej edycji Akademii SIP udział wzięło ponad 100 społecznych inspektorów pracy z firm prywatnych, spółek państwowych, spółek miejskich, szkół, uczelni wyższych, szpitali, a nawet urzędów państwowych, służb mundurowych i sądów. Niestety pierwsza edycja Akademii SIP organizowanej przez OIP w Łodzi okazała się jednocześnie ostatnią. Urząd postawił na inne formy szkolenia. Niemniej jednak podczas pierwszej akademii wielu aktywnych działaczy społecznych nawiązało ze sobą kontakt, co już wkrótce miało przynieść niebywałe efekty. Rozpoczął się proces, którego nie dało się już powstrzymać.

Społeczna Inspekcja Pracy reprezentuje interesy wszystkich pracowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe. Jej działania mają prowadzić do zapewnienia w zakładzie pracy przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy⁷.

Po serii spotkań i konsultacji społecznych inspektorów pracy i działaczy społecznych z różnych zakładów w maju 2022 r. uznano, że jedyną drogą, która pozwoli na rozwój i wzrost znaczenia SIP, jest działalność ponadzakładowa oraz integracja środowisk związanych z bezpieczeństwem i ochroną pracy - nie tylko SIP, ale też środowisk naukowych, pracodawców, służby bhp, związków zawodowych, urzędów i instytucji państwowych oraz organizacji pozarządowych. Zdecydowano się podjąć niezwykle trudnego, pracochłonnego i ryzykownego zadania, jakim było zorganizowanie cyklicznego, dwudniowego wydarzenia, wokół którego skupić się mieli nie tylko społeczni inspektorzy pracy, ale wszystkie środowiska związane z bezpieczeństwem i ochroną pracy. Wydarzenie początkowo otrzymało nazwę: I Forum Społecznej Inspekcji Pracy Ziemi Łódzkiej. W skład trzyosobowego komitetu organizacyjnego weszli: Marian Kowalski - zakładowy SIP z KWB Bełchatów, Andrzej Zochniak - oddziałowy SIP z KWB Bełchatów oraz dr Konrad Adamczyk - działacz społeczny od lat szkolący społecznych inspektorów pracy. Komitet działał społecznie, na zasadzie wolontariatu, poświęcając na organizację wydarzenia swój prywatny czas. Podjęto decyzję o zorganizowaniu pierwszej edycji Forum SIP w Bełchatowie 6 i 7 października jeszcze tego samego roku. Mimo szaleńczego tempa organizacji udało się pozyskać sponsorów, wystawców, patronów medialnych, a co najważniejsze, na zaproszenie tłumnie odpowiedzieli uczestnicy - społeczni inspektorzy pracy, pracownicy służby bhp, pracodawcy, służby ratunkowe, przedstawiciele urzędów, instytucji, organizacji pozarządowych i środowiska naukowego. Mimo że była to pierwsza edycja wydarzenia, udział w I Forum SIP ZŁ wzięło aż 250 osób. Podczas forum swoje prelekcje wygłaszali społeczni inspektorzy, którzy dzięki pierwszej edycji Akademii SIP stworzyli małą, zżytą, ponadzakładową społeczność i pozostali ze sobą w kontakcie. Wykład wygłosił Krzysztof Urzędowicz, ówczesny zakładowy SIP w Veolia Energia Łódź S.A., wielokrotny laureat konkursu PIP - Najaktywniejszy Społecznych Inspektor Pracy, wyróżniany przez Głównego Inspektora Pracy na etapie ogólnopolskim. Prelekcje wygłosili również m.in. dr Izabella Dąbrowska- Mikuta, zakładowa SIP w ZWiK Pabianice, dr Barbara Krawczyk, zakładowa SIP na Uniwersytecie Łódzkim, oraz członkowie komitetu organizacyjnego forum: Marian Kowalski i dr Konrad Adamczyk. Podczas I Forum wystąpiła również ówczesna kierownik Ośrodka Promocji i Wdrożenia Centralnego Instytutu Ochrony Pracy Agnieszka Szczygielska (obecnie dyrektor instytutu), kierownik Zakładu Środowiskowych i Zawodowych Zagrożeń Zdrowia Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi prof. dr hab. Kinga Polańska, kierownik Działu Urządzeń Transportu Bliskiego Urzędu Dozoru Technicznego - oddział w Łodzi dr inż. Krystian Pietruszka, a także państwowi inspektorzy pracy z Okręgowego Inspektoratu Pracy w Łodzi oraz przedstawiciele firm prywatnych. Dzięki poświęceniu i determinacji wielu osób udało się zapoczątkować ideę, która przyciągnęła setki osób i rozprzestrzeniała się na cały kraj w niewyobrażalnym tempie.

III Ogólnopolskie Forum SIP zgromadziło 421 uczestników z całego kraju
fot. Forum Społecznej Inspekcji Pracy

Po wielkim sukcesie I Forum SIP było już jasne, że rozpoczął się nowy rozdział w historii Społecznej Inspekcji Pracy w Polsce. Do małej grupki zapalonych społeczników, którzy do tej pory samodzielnie mierzyli się z trudami wyciągnięcia SIP ponad zakład pracy, zaczęli z entuzjazmem dołączać kolejni, chętni budować tę wspaniałą społeczność. 15 listopada 2022 r. zarejestrowano Stowarzyszenie Forum Społecznej Inspekcji Pracy, które wzięło na siebie organizację kolejnych edycji Forum SIP. Aktywnymi działaczami stowarzyszenia zostali członkowie KO Forum SIP: Mariana Kowalskiego mianowano prezesem stowarzyszenia, Andrzeja Zochniaka - wiceprezesem, a dr. Konrada Adamczyka - rzecznikiem prasowym. Komitet organizacyjny Forum SIP od razu po zakończeniu pierwszej edycji rozpoczął przygotowania do II Forum SIP Ziemi Łódzkiej, którego termin zaplanowano na 19-20 października 2023 r. Udział w drugiej edycji wzięło 350 osób, w tym uczestnicy z kilkunastu różnych województw. Siłą rzeczy wydarzenie z poziomu wojewódzkiego wyrosło do rangi ogólnopolskiej. Komitet organizacyjny, który na początku 2024 r. poszerzył swój skład o czwartego uczestnika - Krzysztofa Urzędowicza, pełniącego jednocześnie funkcję ambasadora krajowego Stowarzyszenia Forum SIP, oficjalnie i jednogłośnie podjął decyzję o zmianie nazwy wydarzenia na Ogólnopolskie Forum Społecznej Inspekcji Pracy. Kolejną edycję wydarzenia zaplanowano na 10 i 11 października 2024 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda objął III Ogólnopolskie Forum SIP patronatem honorowym. Partnerami III OFSIP, obok uczelni wyższych, urzędów i instytucji, zostali m.in. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi oraz Główny Inspektorat Pracy Państwowej Inspekcji Pracy. III Ogólnopolskie Forum SIP zgromadziło ponad 400 osób, udział w dyskusjach oraz wystąpieniach wzięli szefowie wszystkich centralnych urzędów i instytucji państwowych związanych z bezpieczeństwem i ochroną pracy. Niezmiennie jednak udział w forum dał społecznym inspektorom pracy, wszystkim osobom i instytucjom związanym z tą tematyką możliwość nawiązywania kontaktów, integracji, wymiany wiedzy, doświadczeń i sprawdzonych praktyk. Kolejne IV Ogólnopolskie Forum SIP odbędzie się w dniach 16-17 kwietnia 2026 r. w Łodzi.

Rozwój, szkolenia i wymiana doświadczeń - Akademia SIP

Panel dyskusyjny z udziałem szefów wszystkich instytucji państwowych zajmujących się bezpieczeństwem i ochroną pracy podczas III OFSIP.
fot. Forum Społecznej Inspekcji Pracy

Na fali rosnącego zaangażowania społecznych inspektorów pracy w działania zmierzające do integracji ponadzakładowej i wzajemnego wsparcia podjęto decyzję o ponownym uruchomieniu cyklu szkoleń Akademia SIP. W tym celu w styczniu 2024 r. zarejestrowano Fundację Akademia Społecznej Inspekcji Pracy jako organizatora cyklu szkoleń. Pierwszy cykl szkoleniowy rozpoczął się już 15 maja 2024 r.

Społeczny inspektor pracy to skuteczny rzecznik i obrońca praw pracowniczych, ale i technik dokonujący społecznych kontroli warunków pracy czy badający okoliczności i przyczyny wypadków. Istotą zarówno prawnych, jak i technicznych działań SIP jest więc posiadana wiedza, kompetencje i umiejętności. Szkolenie inspektorów musi zatem stać na odpowiednim poziomie merytorycznym oraz zawierać elementy warsztatowe, aby obok wiedzy uczestnicy nabywali konkretne umiejętności. Twórcy szkoleń w Akademii SIP zaprojektowali innowacyjne programy szkoleniowe oparte na nowoczesnych metodach i technikach uczenia. Ideą Akademii SIP jest stopniowe podnoszenie wiedzy, kompetencji i umiejętności społecznych inspektorów pracy w zakresie przepisów prawa pracy, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy czy przeciwdziałania wypadkom. Ale oprócz szkoleń i praktycznych warsztatów liczy się wymiana wiedzy, doświadczeń i dobrych praktyk. Akademia SIP to jedyne miejsce, w którym inspektorzy mają szansę nabycia praktycznych umiejętności oraz zapoznania się z wdrożonymi z sukcesem pomysłami, innowacjami i dobrymi praktykami w dziedzinie poprawiania stanu bezpieczeństwa oraz ochrony praw pracowniczych. W ramach grupowych dyskusji początkujący oraz doświadczeni społeczni inspektorzy pracy, związkowcy i pracownicy służby bhp wspólnie z trenerami omawiają problemy i przeciwności pojawiające się podczas pełnienia tej trudnej funkcji i na bieżąco wypracowują rozwiązania.

Podsumowanie

Warsztaty dla SIP z badania okoliczności i przyczyn wypadków, w ramach cyklu Akademia SIP 2024.
fot. Forum Społecznej Inspekcji Pracy

Przygotowując zarys historyczny powołania służby Społecznej Inspekcji Pracy, wiedzieliśmy, że wielu uważa, że służba społeczna na rzecz bezpieczeństwa pracy to przeżytek. Patrząc jednak przez pryzmat własnego doświadczenia, nie zgadzamy się z taką opinią i jesteśmy otwarci na merytoryczną dyskusję z każdym chętnym. Zdajemy sobie oczywiście sprawę, że ustawa o SIP opiera się na realiach poprzedniej epoki, co powoduje mnóstwo problemów. Zapisy ustawy nie wspierają dzisiaj w działaniach SIP, stanowią jedynie zarys obszaru działań i klasyfikację uprawnień. Ale najważniejsza jest idea, a ta wyprzedziła swoje czasy o całe dziesięciolecia, nawet w porównaniu do wolnego wówczas świata.

Inspektorzy pełniący swoją służbę z wyboru dostają mandat zaufania od pracowników. W interesie związków zawodowych i samego pracodawcy jest zapewnienie merytorycznych szkoleń dających SIP wiedzę i umiejętności, aby mieć odpowiedniego partnera w działaniach na rzecz poprawy bezpieczeństwa w środowisku pracy. Stwórzmy inspektorom warunki do rozwoju, dajmy im możliwość udziału w warsztatach, forach, konferencjach i pozwólmy wyjść z wiedzą poza bramę zakładu. Wyzwania, jakie narzuciły nam obecne czasy, tj. szybki rozwój technologii, komputeryzacja czy sztuczna inteligencja, stawiają wysokie wymagania dla wszystkich stron stosunku pracy, ale też instytucji nadzoru, związków zawodowych i Społecznej Inspekcji Pracy. Inspektorzy sami, bez zewnętrznego wsparcia, sobie po prostu nie poradzą.

Warto zauważyć, że codzienna, skrupulatna analiza środowiska pracy, rozważne identyfikowanie i ocena zagrożeń, a w konsekwencji ich likwidacja jest gwarantem bezpieczeństwa. Takie działania budują świadomą kulturę bezpieczeństwa, której miarą jest zmniejszająca się liczba zdarzeń wypadkowych. Społeczny inspektor w misji ma zapisaną troskę o bezpieczeństwo swoje i innych, jest to podstawą do kształtowania pozytywnego, bezpiecznego wizerunku firmy. Ponadczasowe stają się zapisy ustawy o SIP z 1950 r., kiedy do zadań inspektorów włączono ochronę pracy, a przez zaangażowanie społeczne koreluje to ze współczesną strategią zarządzania, określaną jako społeczna odpowiedzialność biznesu. Warto budować kulturę bezpieczeństwa w firmie oraz umacniać pozytywne postawy. Poprzez takie działania obszar bezpieczeństwa i zdrowia w pracy przestaje być zbiorem przepisów, a zaczyna być naturalnym nawykiem mającym odzwierciedlenie w codziennych decyzjach i postępowaniu wszystkich pracowników. Określenie kultury bezpieczeństwa nie odnosi się bowiem tylko do obszaru firmy, ale do aktywności poza pracą, a nabyte wartości w tych środowiskach nawzajem się uzupełniają.

Niniejszy artykuł jest zwiastunem publikacji pt. "Geneza Społecznej Inspekcji Pracy w Polsce - #75latSIP" autorstwa Konrada Adamczyka i Krzysztofa Urzędowicza. Premiera książki odbędzie się podczas II Konferencji "Bezpieczeństwo i Ochrona Pracy", organizowanej 6 marca 2025 r. w Łodzi przez Fundację Akademia SIP oraz Uniwersytet WSB Merito w Łodzi. Konferencja ma być jednocześnie inauguracją Ogólnopolskiego Jubileuszu 75-lecia Społecznej Inspekcji Pracy. Więcej o konferencji na: www.akademiasip.pl/konferencja.

Brak komentarzy

Dodaj swój komentarz