[Prenumerata] [Spis treści]

Wybrane pracownicze uprawnienia związane z powodzią w 2024 r.

Powódź, która we wrześniu tego roku dotknęła południowe rejony naszego kraju była przesłanką dokonania szeregu zmian w ustawie z 16.09.2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (Dz. U. z 2024 r. poz. 654) - dalej: UsuwSkutPowU. Zmiany te polegały m.in. na dodaniu do treści ustawy uprawnień pracowniczych o czasowo ograniczonym okresie zastosowania, które w większości stracą moc 31.12.2024 r. Omówieniu części tych uprawnień pracowniczych poświęcony jest niniejszy materiał.

tekst:
Piotr Wąż
doktor nauk prawnych
specjalizujący się w problematyce prawa pracy,
prawa spółek i prawa koncernowego

Zakres stosowania

Z uprawnień opisanych poniżej - do 31.12.2024 r. - mogą korzystać pracownicy zamieszkujący obszary poszkodowanych gmin (zwani dalej "pracownikami uprawnionymi")¹, które zostały określone w przepisach rozporządzenia² wydanego na podstawie UsuwSkutPowU. Rozporządzenie to wskazuje również czasokres obowiązywania szczególnych rozwiązań przewidzianych w tejże ustawie, w tym terminy, do których upływu pracownicy mogą korzystać ze wspomnianych uprawnień.

Zwolnienie od pracy

Nowym przepisem wprowadzonym do UsuwSkutPowU w związku z wrześniową powodzią jest art. 7a. Na jego podstawie, "pracownikowi uprawnionemu" przysługuje zwolnienie od pracy w wymiarze do 20 dni, w celu usuwania skutków powodzi w odniesieniu bezpośrednio do swojego mienia lub mienia osoby spokrewnionej lub niespokrewnionej pozostającej z nim w faktycznym związku, wspólnie zamieszkującej i gospodarującej.

Dwudziestodniowy wymiar zwolnienia przysługuje pracownikom zatrudnionym na pełnym etacie. Natomiast w przypadku pracownika zatrudnionego na części etatu wymiar ten ustala się proporcjonalnie. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny. Przykładowo w przypadku pracownika zatrudnionego na 7/8 etatu zwolnienie wyniesie ono 18 dni (7/8 etatu x 20 dni = 17,5 ≈ 18 dni).

Wniosek o udzielenie zwolnienia od pracy należy złożyć najpóźniej w dniu, w którym pracownik zamierza z niego skorzystać. Przedmiotowy wniosek co do zasady wiąże pracodawcę, chyba że jego uwzględnienie okazałoby się obiektywnie niemożliwe ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy.

W okresie tego zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego. Obowiązek jego wypłaty spoczywa na pracodawcy, który może wystąpić o rekompensatę z tego tytułu na zasadach określonych w art. 7a ust. 6-11 UsuwSkutPowU.

Usprawiedliwienie nieobecności

Artykuł 8 UsuwSkutPowU jest obecny w tejże ustawie od samego początku jej obowiązywania, czyli od 2011 r. Poza jednym ustępem nie uległ on większej modyfikacji na potrzeby wrześniowej powodzi.

W oparciu o ten przepis, "pracownicy uprawnieni" mogą usprawiedliwić swoją nieobecność w pracy w związku z faktyczną niemożnością jej świadczenia spowodowaną powodzią.

Za czas tej nieobecności pracownikowi przysługuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę przez okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych wynikających z rozkładu czasu pracy pracownika.

Innymi słowy wynagrodzenie za czas nieobecności w pracy, o której mowa w art. 8 UsuwSkutPowU, ustalane jest nie od kwoty wynikającej z umowy o pracę lecz w oparciu o przepisy MinWynU³. Począwszy od 1.07.2024 r. wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę wynosi 4,300 zł brutto, zatem ta kwota stanowi podstawę ustalania wynagrodzenie za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy na podstawie art. 8 UsuwSkutPowU.

Zagwarantowane na powyższych zasadach prawo do części minimalnego wynagrodzenia nie znajdzie zastosowania do pracowników, których uprawnienie do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu powodzi lub do innej formy rekompensaty utraconego wynagrodzenia z tego tytułu wynika z odrębnych przepisów.

Uprawnienie do płatnej nieobecności na podstawie art. 8 UsuwSkutPowU jest niezależne od zwolnienia od pracy udzielanego na zasadach art. 7a UsuwSkutPowU. Tym samym jest dodatkowym okresem zwolnienia od pracy.

W związku z wrześniową powodzią do art. 8 UsuwSkutPowU został dodany ustęp 4a, który w razie uzasadnionych okoliczności przewiduje możliwość wydłużenia okresu płatnej usprawiedliwionej nieobecności z inicjatywy pracodawcy.

Nieobecność w pracy w powołaniu na art. 8 UsuwSkutPowU stanowi okoliczność usprawiedliwiającą nieobecność w pracy pracownika z mocy prawa. Skorzystanie z tego uprawnienia nie wymaga uprzedniego złożenia wniosku. W powołaniu na omawianą przyczynę, "pracownik uprawniony" usprawiedliwia tę nieobecność niejako post factum.

Obowiązek wypłaty wynagrodzenia za czas nieobecności w pracy w powołaniu na art. 8 UsuwSkutPowU spoczywa na pracodawcy. Przepisy nie przewidują możliwości ubiegania się o zwrot poniesionych z tego tytułu kosztów na takich zasadach jak w przypadku zwolnienia od pracy udzielanego na podstawie art. 7a UsuwSkutPowU.

Powierzenie innej pracy

Artykuł 8 ust. 5 UsuwSkutPowU uprawnia pracodawcę do powierzenia pracownikowi wykonywania pracy innego rodzaju niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy. W takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia (ustalonego w obowiązującej umowie o pracę), obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

Przepis ten jest szczególną regulacją w odniesieniu do art. 42 ust. 4 k.p.

Urlop na żądanie

Regulacja zawarta w nowym art. 8a UsuwSkutPowU modyfikuje kodeksowe reguły udzielania urlopu na żądanie, a dokładnie treść art. 167² k.p., który nakłada na pracodawcę obowiązek udzielenia na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.

Artykuł 8a UsuwSkutPowU wyłącza stosowanie art. 167² k.p. w odniesieniu do "pracowników uprawnionych", zwiększając w stosunku do nich wymiar urlopu udzielonego w trybie na żądanie do 8 dni.

Podkreślenia wymaga, że komentowany przepis nie powiększa przysługującego pracownikowi rocznego wymiaru urlopu wypoczynkowego określonego w art. 154 k.p. (tj. odpowiednio 20 lub 26 dni na pełnym etacie), lecz zwiększa wskazaną w art. 167² k.p. pulę dni urlopu (z 4 do 8), z którego pracownik może skorzystać w trybie na żądanie. Łączny wymiar urlopu udzielonego na podstawie przedmiotowego przepisu wraz z urlopem na żądanie udzielonym na podstawie art. 167² k.p. nie może przekroczyć 8 dni.

Urlop na godziny

Kolejną nowością jest dodany do ustawy art. 8b UsuwSkutPowU, modyfikujący określone w art. 1542 § 4 k.p. kodeksowe reguły udzielania urlopu wypoczynkowego na część dnia pracy w wymiarze godzinowym.

Urlop wypoczynkowy udzielany jest na pełne dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Wyjątek od tej reguły przewiduje art. 1542 § 4 k.p., zgodnie z którym dopuszczalne jest udzielenie pracownikowi urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy (na część dnia pracy) jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop. Innymi słowy z urlopu wypoczynkowego na część dnia pracy może skorzystać pracownik, któremu z całorocznej puli urlopowej pozostał do wykorzystania urlop w wymiarze godzinowym mniejszym od liczby godzin przewidzianej do przepracowania w tzw. grafiku (harmonogramie czasu pracy) na dzień, w którym pracownik chciałby z urlopu skorzystać. Przykładowo pracownik posiadający tylko 6 godzin urlopu wypoczynkowego chciałby z niego skorzystać w dniu, w którym powinien pracować 8 godzin.

Tymczasem nowy art. 8b UsuwSkutPowU pozwala na udzielenie "pracownikowi uprawnionemu" urlopu wypoczynkowego na część dnia pracy, niezależnie od wymiaru urlopu wypoczynkowego pozostającego jeszcze w jego dyspozycji. Z tym jednak zastrzeżeniem, że wymiar urlopu wypoczynkowego udzielanego w tym trybie nie może przekroczyć 5 dni.

Zmiana wymiaru etatu

Nowością jest również regulacja przewidziana w art. 8c UsuwSkutPowU. Zgodnie z tym przepisem "pracownik uprawniony" może wystąpić z wnioskiem (papierowym lub elektronicznym) o obniżenie wymiaru etatu do wymiaru nie niższego niż 1/2 etatu.

Wniosek w tej sprawie należy złożyć na 2 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli zostanie on złożony bez zachowania tego terminu - pracodawca obniży wymiar etatu nie później niż z upływem 2 dni od dnia złożenia wniosku.

Zasadniczo przedmiotowy wniosek jest dla pracodawcy wiążący. Ewentualne odrzucenie wniosku może nastąpić jedynie w przypadkach, gdy jego uwzględnienie byłoby niemożliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca zobowiązany jest poinformować pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie 2 dni roboczych od dnia złożenia wniosku przez pracownika.

Praca nadliczbowa i wyjazdy służbowe

Za sprawą nowego art. 8d UsuwSkutPowU ograniczone zostały kompetencje pracodawcy w zakresie zlecania pracy nadliczbowej oraz wyjazdów służbowych.

W myśl tego przepisu zarówno zatrudnienie w godzinach nadliczbowych jak i zlecenie delegowania poza stałe miejsce pracy "pracownika uprawnionego" możliwe jest wyłącznie za jego zgodą wyrażoną na piśmie lub elektronicznie.

W drodze wyjątku pracodawca nie będzie potrzebował zgody pracownika w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Przy czym w sytuacji gdy będzie zachodził stan zagrożenia mienia pracownika lub zagrożenia życia lub zdrowia pracownika lub osoby zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, pracodawca na powrót będzie musiał uzyskać zgodę "pracownika uprawnionego".

Zawieszenie badań okresowych

W odniesieniu do "pracowników uprawnionych" zmodyfikowane zostały również reguły odbywania okresowych badań lekarskich. Nowy art. 8e UsuwSkutPowU zawiesza obowiązki wynikające z art. 229 § 2 zdanie pierwsze k.p.; art. 229 § 4a k.p. oraz 229 § 5 k.p. związane z przeprowadzaniem profilaktycznych badań okresowych, zarówno w wersji podstawowej (art. 229 § 2 k.p.), jak i okresowych badań lekarskich, którym podlegają pracownicy zatrudnieni w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających w sytuacjach opisanych w art. 229 § 5 k.p.

Mamy tutaj do czynienia z konstrukcją prawną znaną nam już z art. 12a, art. 12e oraz art. 31m CovidU⁴. Analogicznie jak to było w przypadku art. 12a CovidU - art. 8e UsuwSkutPowU ustanawia stan "zawieszenia wykonywania obowiązków" leżących zarówno po stronie pracodawcy, jak i pracownika, wynikających z przywołanych w nim przepisów kodeksowych. Obowiązek pracodawcy w tym zakresie polega na wydaniu pracownikowi skierowania na badania profilaktyczne, natomiast obowiązek pracownika polega na poddawaniu się badaniom profilaktycznym, na które został skierowany przez pracodawcę.

Analogicznie jak to miało miejsce na podstawie art. 12a CovidU, również w myśl art. 8e ust. 2 UsuwSkutPowU strony stosunku pracy są zobligowane do niezwłocznego podjęcia wykonywania zawieszonych obowiązków i wykonania ich w okresie nie dłuższym niż 30 dni od upływu okresu zawieszenia wskazanego w rozporządzeniu. Do tego czasu aktualność zachowują orzeczenia lekarskie wydane w ramach badań profilaktycznych (wstępnych, okresowych lub kontrolnych) przeprowadzonych przed wprowadzeniem stanu zawieszenia, nawet jeżeli ich ważność upłynie w trakcie jego obowiązywania.

Identycznie jak w CovidU została również uregulowana kwestia wstępnych i kontrolnych badań lekarskich. W myśl art. 8e ust. 3 UsuwSkutPowU nie zostały one zawieszone tak jak badania okresowe i powinny być przeprowadzane na dotychczasowych zasadach, tj. przez lekarza medycyny pracy w ośrodku, z którym pracodawca zawarł umowę o profilaktyczną ochronę zdrowotną nad jego pracownikami. Gdyby jednak pracodawca nie był w stanie zapewnić ich przeprowadzenia na tych zasadach (np. ośrodek medycyny pracy został zamknięty z powodu powodzi), wówczas będzie je mógł wykonać "inny lekarz", czyli lekarz z innego ośrodka medycyny pracy, a nawet lekarz o innej specjalizacji. Przy czym wydane przez takiego lekarza orzeczenie utraci moc po upływie 30 dni od dnia zakończenia okresu zagrożenia powodzią i usuwania jej skutków wskazanego w przepisach rozporządzenia. Lekarz ten może przeprowadzić badanie i wydać orzeczenie lekarskie za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, czyli w formie zdalnej.

Zawieszenie szkoleń okresowych

Podobną do przewidzianej w art. 12e CovidU konstrukcją prawną jest również nowy art. 8f UsuwSkutPowU modyfikujący w stosunku do "pracowników uprawnionych" reguły dotyczące przeprowadzania szkoleń bhp.

Zgodnie z treścią tego przepisu dla tej grupy pracowników dopuszcza się przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie bhp w całości (tj. zarówno instruktaż ogólny jak i stanowiskowy) za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej (tj. na odległość), z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym;

2) pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych;

3) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1 i 2;

4) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

W odniesieniu do osób wymienionych w powyżej, instruktaż stanowiskowy wymaga przeprowadzenia w formule stacjonarnej.

Natomiast w odniesieniu do szkoleń okresowych "pracowników uprawnionych" komentowany przepis przewiduje, że w przypadku gdy termin ich przeprowadzenia przypadał będzie przed 31.12.2024 r., ulega on automatycznemu wydłużeniu do 30.01.2025 r. Do tego czasu zachowują ważność ostatnio przeprowadzone szkolenia okresowe.

^1. Na podstawie § 1 rozporządzenia Rady Ministrów zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r. oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie statusem "gminy poszkodowanej" zostały objęte gminy:
1) w województwie dolnośląskim:
a) wszystkie gminy położone na terenie powiatów bolesławieckiego, dzierżoniowskiego, jaworskiego, kamiennogórskiego, karkonoskiego, kłodzkiego, legnickiego, lubańskiego, lwóweckiego, średzkiego, świdnickiego, wałbrzyskiego, wołowskiego, ząbkowickiego, zgorzeleckiego i złotoryjskiego oraz miasta na prawach powiatu Jelenia Góra, Legnica i Wałbrzych;
b) w powiecie głogowskim - gmina miejska Głogów, gmina wiejska Głogów, gmina Kotla, gmina Pęcław i gmina Żukowice;
c) w powiecie górowskim - gmina Jemielno;
d) w powiecie lubińskim - miasto i gmina Ścinawa;
e) w powiecie oławskim - gmina miejska Oława i gmina wiejska Oława;
f) w powiecie strzelińskim - gmina Strzelin;
g) w powiecie wrocławskim - gmina Kąty Wrocławskie, gmina Mietków i gmina Sobótka;
2) w województwie lubuskim:
a) w powiecie krośnieńskim - gmina Dąbie i gmina Krosno Odrzańskie;
b) w powiecie nowosolskim - gmina Bytom Odrzański, gmina Kolsko, gmina miejska Nowa Sól, gmina wiejska Nowa Sól, gmina Otyń i gmina Siedlisko;
c) w powiecie słubickim - gmina Cybinka i gmina Słubice;
d) w powiecie wschowskim - gmina Szlichtyngowa;
e) w powiecie zielonogórskim - gmina Bojadła, gmina Czerwieńsk, gmina Nowogród Bobrzański, gmina Sulechów, gmina Trzebiechów i gmina Zabór;
f) w powiecie żagańskim - gmina miejsko-wiejska Szprotawa i gmina wiejska Żagań oraz miasto Małomice i miasto Żagań;
3) w województwie opolskim - wszystkie gminy położone na terenie powiatów brzeskiego, głubczyckiego, kędzierzyńsko-kozielskiego, krapkowickiego, nyskiego, opolskiego i prudnickiego;
4) w województwie śląskim - wszystkie gminy położone na terenie powiatów bielskiego, cieszyńskiego, pszczyńskiego i raciborskiego oraz miasto na prawach powiatu Bielsko-Biała.

^2. Rozporządzenie Rady Ministrów z 16.09.2024 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 r. oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie (DzU z 2024 r., poz. 1371).

^3. Ustawa z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (DzU z 2020 r., poz. 2207).

^4. Ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (DzU z 2024 r., poz. 340).

Niniejszy artykuł ukaże się w ATEŚCIE 12/2024.

Chcesz być na bieżąco, zamów prenumeratę na 2025 r. w promocyjnej cenie.

Brak komentarzy

Dodaj swój komentarz