[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Kultura bezpieczeństwa uczniów

Od szeregu lat w światowym podejściu do rozważań związanych z wydarzeniami wypadkowymi utrwala się podstawa holistyczna. W kategoriach globalnych czy ogólnospołecznych pogląd ten uzasadnia potrzebę całościowego spojrzenia na przyczyny wypadków, działania profilaktyczne, skutki ekonomiczne, humanitarne i wiele innych, które powinny zostać uwzględnione w rozważaniach. Oznacza to również, iż nie wystarcza skoncentrowanie uwagi na wypadkach wydarzających się w środowiskach pracy zawodowej. Niezbędny jest pełny obraz, związany ze wszystkimi środowiskami, w których przebywa człowiek podczas całego swojego życia.

Najlepiej posłużyć się przykładem wziętym z życia. Według statystyk Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) na 100 wypadków śmiertelnych składa się: 7 wypadków związanych z pracą, 37 wypadków drogowych (niezwiązanych z pracą), 56 wypadków w domu, w szkole, podczas wypoczynku. Odniesiono się do statystyki najdramatyczniejszej, związanej z wypadkami śmiertelnymi, ponieważ jest ona najbardziej wiarygodna ze względu na procedury obowiązujące we wszystkich państwach członkowskich MOP, które nakazują ich bezwzględną rejestrację. W odniesieniu do wypadków zaliczanych do kategorii ciężkich i lekkich na razie nie stosuje się zunifikowanych procedur, stąd trudne są porównania, nawet w odniesieniu do wypadków zawodowych.

Statystyka jest zaskakująca, wynika z niej, że aż 93% wypadków śmiertelnych zdarza się poza środowiskiem pracy. W kategoriach ogólnospołecznych skutki wypadków śmiertelnych, którym ulegają osoby czynne zawodowo, są identyczne niezależnie od miejsca wypadku. W odniesieniu do ofiar młodocianych nie do oszacowania są straty społeczne wynikające z eliminacji potencjału intelektualnego zanim znalazł swoje odzwierciedlenie w rozwoju społeczeństwa.

Analizując powyższą statystykę, można postawić hipotezę, iż całokształt działań profilaktycznych i prewencyjnych związanych z wydarzeniami wypadkowymi w środowisku pracy jest niewystarczający, aby minimalizować to zjawisko w skali ogólnospołecznej. Konieczne są wysiłki związane z działaniami na rzecz podwyższania kultury bezpieczeństwa właśnie w skali ogólnospołecznej, co nie oznacza nawoływania do ich ograniczania w środowiskach pracy.

Kultura bezpieczeństwa

Zgodnie z teorią totalnej kultury bezpieczeństwa, wysoka kultura bezpieczeństwa związana jest z poczuciem osobistej odpowiedzialności każdego za sprawy bezpieczeństwa, przejawiającej się w codziennym działaniu. Zachowania takie nie zawsze są zgodne z "naturą ludzką", dlatego należy je kształtować i stale wzmacniać.

Inna definicja opisuje kulturę bezpieczeństwa jako system znaczeń, przez który określona grupa ludzi (członkowie jakiejś organizacji, społeczeństwo) rozumie zagrożenia na świecie. System znaczeń powinien zawierać informacje o tym, co jest ważne i właściwe dla tych osób oraz jaki jest ich stosunek do takich zagadnień, jak życie i śmierć, praca i niebezpieczeństwo. Kultura jest tworzona i odtwarzana przez członków danej grupy, którzy powtarzają swoje zachowania zgodnie z wzorem, który wydaje się im oczywistym i niekwestionowanym sposobem postępowania.

W związku z postrzeganiem bezpieczeństwa głównie w odniesieniu do środowiska pracy, większość definicji kultury bezpieczeństwa jest z nim związana. Przykładowo, definicja brytyjska: "Kultura bezpieczeństwa jest to wynik indywidualnych i grupowych wartości, postaw, postrzegania, kompetencji i wzorów zachowań oraz stylu i jakości zarządzania bezpieczeństwem w organizacji".

Ze wszystkich definicji można wywnioskować, iż kształtowanie kultury bezpieczeństwa jest procesem ciągłym i wielowymiarowym, któremu należy poddawać wszystkie grupy społeczne, aby osiągnąć jej zadawalający poziom. W skali europejskiej - pod hasłem "Sukcesem jest brak wypadków" - prowadzi się wielkie kampanie w ramach tygodnia bezpieczeństwa i zdrowia w pracy. Nadal jednak zastanawiające jest, iż niewątpliwie ogromne wysiłki techniczne, szkoleniowe, organizacyjne, prawne i inne realizowane w środowiskach pracy, nie przekładają się na poziom bezpieczeństwa człowieka poza pracą. Prawdopodobnie całokształt oddziaływań skierowanych na pracujących zawodowo, związanych głównie z kształtowaniem ich postaw i zachowań, jest niewystarczający, aby zmienić ich nawyki ukształtowane w okresach dziecięcym i młodzieżowym. W myśl przysłowia, "czym skorupka za młodu nasiąknie...", widocznie w tych okresach po prostu nie nasiąka, ze względu na niewystarczające uwzględnianie problemów kultury bezpieczeństwa w programach nauczania.

Środowisko uczniowskie

Środowisko uczniowskie należy do jednego z najbardziej wypadkogennych w Polsce i według oficjalnych statystyk wskaźnik wypadkowości (16,5 na 1000 uczących się) plasuje się na drugim miejscu. W porównywalnym okresie dla górnictwa wynosił on 20 na 1000 zatrudnionych, a średnia krajowa 8,37 na 1000 zatrudnionych. Oznacza to, że w środowisku uczniowskim dochodzi dwa razy częściej do wypadku aniżeli w środowiskach pracy w Polsce. Dane statystyczne dotyczące wypadków zawodowych w Polsce są corocznie upowszechniane przez Główny Urząd Statystyczny i nieźle znane w społeczeństwie. Pomimo dostępności informacji statystycznych o wypadkach w środowiskach uczniowskich, gromadzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, nie są one tak znane jak statystyki GUS. Gdyby rodzice mieli świadomość, iż szkoła jest jednym z najniebezpieczniejszych miejsc z punktu widzenia wskaźnika wypadkowości, to z pewnością byłby to jeden z najbardziej palących problemów do rozwiązania.

Niepokojący jest wzrost liczby uczniów ulegających wypadkom w okresie kolejnych lat szkolnych. W liczbach bezwzględnych ilość wypadków uczniowskich dorównuje ilości wypadków rejestrowanych w środowiskach pracy zawodowej. Niepokoi znaczący udział wypadków ciężkich o poważnych konsekwencjach dla sprawności i zdrowia młodych ludzi. Niestety, zdarzają się również wypadki śmiertelne.

Ponad osiemdziesiąt procent urazów odnoszonych przez uczniów związanych jest ze złamaniami, zwichnięciami i skręceniami, stłuczeniami i zmiażdżeniami oraz urazami zewnętrznymi. Główne miejsca urazów stanowią kończyny. Wszystkie eliminują uczniów na dłuższy okres z normalnego rytmu życia i nauki. Z pewnością w znacznej mierze przyczynami wypadków jest duża pobudliwość ruchowa młodzieży uczniowskiej i brak wyobraźni w odniesieniu do skutków własnych zachowań. Tę tezę może potwierdzać statystyczna obserwacja, iż blisko 60% rejestrowanych wypadków dotyczy uczniów szkół podstawowych, pozostałe rozkładają się prawie równomiernie na starsze wiekowo grupy uczniowskie. Najwięcej urazów zdarza się podczas zajęć wychowania fizycznego (ponad 37%) oraz podczas przerw między zajęciami (prawie 27%). Niedoskonałość aktualnej statystyki powoduje, że aż 29% wypadków klasyfikowanych jest do kategorii "inne" rodzaje zajęć, co z punktu widzenia potencjalnych działań prewencyjnych jest informacją bezwartościową. Po prostu nie wiemy podczas jakich zajęć uczniowskich dochodzi do prawie 1/3 wydarzeń wypadkowych.

Najbardziej niebezpiecznymi miejscami są boiska i sale gimnastyczne (ponad 48% ogółu wypadków) oraz korytarze i schody (prawie 22%). Jeśli dodać do tego prawie 6% wypadków, do których dochodzi w klasach, otrzymujemy informację, iż 76% wypadków ma miejsce na obszarze szkolnym, gdzie uczeń podlega nadzorowi pedagogicznemu. Tymczasem wg omawianej statystyki za główną przyczynę uznaje się "przypadkowe uderzenie lub kolizję" w odniesieniu do ponad 72% wypadków, a tylko 0,45% jako "brak nadzoru".

Mimo niedoskonałości statystyki wskazuje to na pilną potrzebę podjęcia działań doraźnych i długofalowych zmierzających do wpajania kultury bezpieczeństwa od najmłodszych lat. Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 2372). Minister Edukacji Narodowej jest obowiązany zapewnić uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu tej problematyki z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej. Nie ma więc przeszkód formalnych, aby zmobilizować opinię i działania społeczeństwa na rzecz pełnej realizacji tego zapisu.

Plan poprawy

Kształtowanie właściwych postaw w skali ogólnospołecznej jest zjawiskiem ciągłym i wymagającym czasu. Z doświadczeń krajów o wysokiej kulturze bezpieczeństwa wynika potrzeba rozpoczęcia działań od najniższych poziomów systemu edukacji narodowej. W ramach nowego wieloletniego programu "Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej" podjęto "Opracowanie modelowych programów i materiałów edukacyjnych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy dla szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych".

W projekcie założono osiągnięcie następujących celów:
- długofalowego - podwyższenie ogólnospołecznej kultury bezpieczeństwa poprzez kształcenie kolejnych generacji uczniowskich na wszystkich poziomach systemu oświatowego (w konsekwencji zmniejszanie wskaźników wypadkowości i związanych z nimi kosztów społecznych),
- średnioterminowego - ukształtowanie takiego poziomu wiedzy, umiejętności i postaw wśród wszystkich absolwentów szkół ponadgimnazjalnych, aby kończąc szkołę uzyskiwali zaświadczenie o ukończeniu szkolenia podstawowego z zakresu bhp, wymaganego rozporządzeniem MPiPS z 28 maja 1996 roku; zwalniałoby to pracodawców, zatrudniających absolwentów, od obligatoryjnego organizowania długotrwałych (30-42 godzin) i kosztownych szkoleń,
- krótkoterminowego - bezpośrednie zmniejszenie wskaźnika wypadkowości w środowiskach uczniowskich.

Aktualnie trwają prace 25-osobowego zespołu autorskiego opracowującego pomoce edukacyjne dla czterech poziomów: pierwszego i drugiego etapu szkoły podstawowej oraz szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Autorskie wersje opracowań będą gotowe do końca br. Przy współpracy kuratoriów stworzona została sieć placówek oświatowych we wszystkich województwach, w których pomoce edukacyjne będą empirycznie weryfikowane w roku szkolnym 2003/2004. W pierwszej połowie przyszłego roku szkolnego zostaną przeszkoleni nauczyciele z tych placówek. Zakończenie prac przewidywane jest na koniec roku 2004. Od roku szkolnego 2005/2006 do dyspozycji systemu oświatowego będą pomoce edukacyjne pozwalające na systemowe wdrażanie treści programowych z zakresu kultury bezpieczeństwa.

prof. dr hab. inż. Bogusław B. Kędzia, mgr Krystyna Świder
Centralny Instytut Ochrony Pracy

Dodaj swój komentarz

behapert J.K.: Praca od podstaw.To jest to .Jestem pewny, że uda się Zespołowi osiągnąć założone cele. Na efekty zapewne trzeba będzie poczekac do czasu aż objęci programami bezpieczeństwa globalnego wychowankowie i uczniowie zaczną wchodzić w dorosłe życie.Życzę powodzenia. (2002-10-24)

Fala: Cel rzeczywiście szczytny. Lecz czy autorzy zapoznali się z podręcznikami dostepnymi dla uczniow np. szkół średnich ? Pewnie nie,( lecz niewiele stracili) bo o bhp są zazwyczaj dwie linijki, z danymi lat 60. Nie wspominam już o nauczycielach, którzy będą " czerpać wiedzę z tych dzieł " (2002-10-31)

Uczeń: No proszę,25 osób z zespołu sobie zarobi.Chyba że główkują harytatywnie. (2002-10-31)

Dodaj swój komentarz