[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Lean w modernizacji badania warunków pracy

Celem artykułu jest usystematyzowanie i ukazanie osadzenia w koncepcji Lean dotychczasowych działań podjętych przez statystykę publiczną w procesie dostosowania badania warunków pracy do zmieniających się oczekiwań kluczowych odbiorców oraz do nowych uwarunkowań technicznych, organizacyjnych i prawnych. Artykuł ten jest kierowany do osób zajmujących się sprawami bezpieczeństwa i zdrowia (bhp) w miejscu pracy, gdyż są one najczęściej zobowiązane do wypełnienia obowiązków sprawozdawczych w tym zakresie. Warto więc nakreślić szerszy kontekst realizowanych zmian i przybliżyć założenia leżące u ich podstaw

tekst:
Jerzy Auksztol
Urząd Statystyczny w Gdańsku
Wydział Zarządzania, Uniwersytet Gdański

Wprowadzenie

fot. Pixabay

Badanie warunków pracy realizowane przez statystykę publiczną z wykorzystaniem sprawozdania Z-10 przechodziło w swej historii wiele przeobrażeń odpowiadając na zapotrzebowanie informacyjne odbiorców. Początkowo, w latach 50. i 60. dwudziestego wieku zbierano m.in. informacje o zamierzonych i zrealizowanych wydatkach dotyczących warunków pracy w przedsiębiorstwach. Lata 70. przyniosły poszerzenie zakresu informacyjnego o zagrożenia pojawiające się w środowisku pracy. W czasie zmian ustrojowych zaprzestano rejestrowania planowanych i zrealizowanych kosztów poprawy warunków pracy. Od 2001 r. rozpoczęto zbieranie informacji nt. stosowania oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy (Kaprzyk 2008).

Warty odnotowania jest fakt rosnącego na przestrzeni lat zakresu podmiotowego i przedmiotowego badania. Zakres podmiotowy badania obejmuje podmioty sprawozdawcze z wybranych działów Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), zatrudniające 10 osób i więcej. W czasie jednej dekady nastąpił wzrost liczby jednostek objętych badaniem z ok. 83 tys. w 2009 r. do ok. 112 tys. jednostek w 2019 r. (Auksztol 2021, s. 88). W celu dopasowania publikowanych wyników do oczekiwań interesariuszy zwiększeniu uległa również liczba badanych zmiennych, definiujących zakres przedmiotowy badania, z 87 w 1987 r. do 162 w 2008 r., gdzie zbierano ich najwięcej (Auksztol 2021, s. 87-88). Sprawiło to, że omawiane badanie charakteryzowało się istotną pracochłonnością nakładaną na przedsiębiorstwa, jak również na służby statystyki publicznej.

Koncepcja Lean

Oczekiwania formułowane przez interesariuszy badania dotyczące stałego poszerzania zakresu dostępnych informacji przy jednoczesnej konieczności zmniejszenia pracochłonności poświęcanej na zebranie danych źródłowych, przygotowanie i opublikowanie wyników badania, uruchomiły działania zmierzające do zmiany ówczesnego stanu rzeczy. Jako ramy teoretyczne podjętych działań wybrano koncepcję Lean (Auksztol 2021, s. 81-83). Jej głównym przesłaniem jest stała identyfikacja i eliminacja działań nieprzynoszących wartości końcowemu odbiorcy a hasłem przewodnim stało się więcej za mniej. Te ogólne myśli przeniesiono na procesy statystyczne towarzyszące identyfikowaniu głównych odbiorców badania, ich potrzeb informacyjnych, źródeł danych oraz działań podejmowanych podczas pozyskiwania danych, ich analizy, a następnie publikowania wyników. Uzyskano dzięki temu perspektywę możliwych do wprowadzenia zmian ograniczających pracochłonność przy zachowaniu wyników końcowych w niezmienionym zakresie. Podzielono je na cztery etapy. Trzy z nich skoncentrowane były na optymalizacji procesów statystycznych w samej statystyce publicznej przy wykorzystaniu źródeł administracyjnych pochodzących z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Czwarty etap, związany z bezpośrednim przekazywaniem danych z systemów informacyjnych przedsiębiorstw, zaplanowano do wdrożenia w latach kolejnych. Poniżej omówiono trzy pierwsze etapy, zrealizowane w latach 2017-2022, a mianowicie: (1) pozyskanie danych ze źródeł administracyjnych, (2) ograniczenie liczby zmiennych oraz (3) zmniejszenie zakresu podmiotowego. Czwarty etap będzie omówiony w kolejnym artykule.

Pozyskanie danych ze źródeł administracyjnych

Pierwszym etapem modernizacji badania, rozpoczętym w 2017 roku, było pozyskanie informacji ze źródeł administracyjnych, gdyż są one już gromadzone przez inne jednostki administracji publicznej na potrzeby własnej działalności statutowej. W przypadku badania warunków pracy był to zakres zmiennych określony w dziale 5 sprawozdania Z-10 "Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych". Dane w tym zakresie pozyskiwane są z ZUS. Dzięki zmianie zwiększono dokładność pozyskiwanych danych i ograniczono pracochłonność po stronie przedsiębiorców oraz służb statystyki publicznej. W rezultacie usunięto dział 5 sprawozdania przy jednoczesnym zachowaniu oczekiwanych informacji w publikacjach z badania.

Ograniczenie liczby zmiennych

Drugi etap modernizacji dotyczył identyfikacji zmiennych, dla których kluczowi odbiorcy badania nie wskazywali potrzeby ich wykorzystania. Z obowiązującej listy usunięto zmienne, na które nie zgłaszano zapotrzebowania podczas udostępniania danych statystycznych, jak również nie były one przedmiotem prac badawczych. Były to dane zawarte w dziale 4 "Świadczenia z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych".

Zmniejszenie zakresu podmiotowego

Trzeci etap dotyczył zmniejszenia zakresu podmiotowego badania, tzn. ograniczenia liczby podmiotów objętych obowiązkiem sprawozdawczym. Rosnąca ich liczba osiągnęła wartość ok. 112 tys. w 2019 r., przy czym wiele jednostek sprawozdawczych nie wykazywało pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Zaproponowano więc rozwiązanie opierające się na losowaniu jednostek podlegających badaniu dla wybranej części populacji. Uzyskano dzięki temu możliwość redukcji zakresu podmiotowego do poziomu ok. 40 tys. jednostek w roku 2021, co stanowiło niespełna 36% wcześniejszej ich liczby.

Podsumowanie

Dzięki wprowadzeniu zmian do sposobu prowadzenia badania warunków pracy uzyskano znaczną redukcję wymaganej pracochłonności przy zachowaniu końcowych rezultatów. Zrezygnowano ze zbierania danych o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych na rzecz pozyskiwania ich z rejestru administracyjnego prowadzonego przez ZUS. Zmniejszono również zakres prezentowanych wyników badania o świadczenia z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych, jednak wynikał on ze zmiany perspektywy analitycznej odbiorców końcowych. Korzyść wynikająca z ograniczenia pracochłonności stała się dostrzegalna i została doceniona przez środowisko pracodawców. Najtrudniejszym zadaniem w tej części modernizacji było opracowanie metody badawczej umożliwiającej zmniejszenie liczby jednostek objętych obowiązkiem sprawozdawczym. Kolejny rok funkcjonowania nowego sposobu wskazuje, że przyjęte założenia sprawdziły się i naukowe metody doboru próbkowego również w tym przypadku wykazały swoją skuteczność. Redukcja badanych jednostek o ponad połowę pozytywnie wpłynęła na postrzeganie działań optymalizacyjnych, podejmowanych w ramach badania warunków pracy.

Powyższe działania ukierunkowane były ramami teoretycznymi koncepcji Lean, która wprowadza również obowiązek stałego doskonalenia i optymalizacji procesów z perspektywy zmiany oczekiwań odbiorców końcowych, ale również wykorzystania szans stwarzanych przez nowe rozwiązania generowane przez innowacje techniczne i w takim kierunku będzie podążać badanie warunków pracy przy wsparciu środowiska bhp.

Bibliografia

Auksztol, J., Lean official statistics concept based on the working conditions survey, Wiadomości Statystyczne. The Polish Statistician, 66(12), 75-97, 2021.

Kaprzyk A., Badanie Warunków Pracy w Polsce. Prezentacja. Główny Urząd Statystyczny: Warszawa, 2008.

Brak komentarzy

Dodaj swój komentarz