[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Koniec ciężkiej pracy fizycznej?

Ciężkość pracy jest jedną z podstawowych cech charakteryzujących pracę fizyczną, a jej miarą jest wydatek energetyczny. Zależy ona od takich czynników jak pozycja ciała, aktywność ruchowa, ciężar przemieszczanych lub podtrzymywanych przedmiotów, tempo pracy. Wykonywanie ciężkiej pracy fizycznej zwiększa ryzyko uszkodzenia układu ruchu, jest jedną z przyczyn przyspieszenia powstawania zmian zwyrodnieniowych (szczególnie kręgosłupa) i związanych z nimi dolegliwości.

Wieloletnie wykonywanie ciężkiej pracy fizycznej jest przyczyną przyspieszonego obniżania wydolności fizycznej, a także powinno być brane pod uwagę jako czynnik ryzyka chorób układu krążenia, takich jak nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca. Ciężkość pracy powinna być zatem uwzględniana przez pracodawców w projektowaniu organizacji pracy na danym stanowisku, przy ustalaniu liczby pracowników zatrudnionych do wykonywania określonej pracy oraz podczas planowania przerw na wypoczynek. Problem ciężkiej pracy fizycznej jest często lekceważony, ponieważ panuje powszechne przekonanie, że wraz z postępem w zakresie mechanizacji i automatyzacji pracy zmniejsza się częstotliwość jej występowania.

Z wieloletnich badań prowadzonych przez Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii IMP dotyczących kosztu energetycznego w wielu różnych gałęziach przemysłu wynika, że mimo postępu technicznego na wielu stanowiskach pracy istnieje nadal konieczność wykonywania ciężkiej pracy fizycznej. Z takimi obciążeniami wiążą się najczęściej załadunek towarów, przenoszenie ciężarów, pakowanie wyrobów. Ciężka praca fizyczna występuje też często w budownictwie, przy pracach ziemnych, budowie dróg. Szczególnie duże wydatki energetyczne spotyka się podczas usuwania różnorodnych awarii, skutków katastrof itp.

W ostatnich latach problem ten nawet się nasilił. Zaobserwowano pojawianie się ciężkiej pracy fizycznej na stanowiskach, na których dotychczas praca nie była ciężka. Paradoksalnie w wielu przypadkach jest to spowodowane właśnie postępem technicznym. Wprowadzanie nowych technologii, mających na celu przede wszystkim zwiększenie wydajności pracy, oraz automatyzacja wybranych odcinków linii produkcyjnych doprowadziły do zwiększenia tempa pracy, a co za tym idzie zwiększenia ilości towarów przenoszonych przez pracowników, częstotliwości wykonywanych operacji, aktywności ruchowej, co w sumie decyduje o wielkości wydatku energetycznego i ciężkości pracy. Przyczyną wyższego niż dotychczas kosztu energetycznego na niektórych stanowiskach pracy jest też wydłużenie efektywnego czasu pracy obserwowane często w nowo powstałych lub sprywatyzowanych zakładach, nastawionych na maksymalny zysk.

Przykładem bardzo ciężkiej pracy fizycznej, wynikającej przede wszystkim z dużego tempa pracy jest stanowisko pakowania chipsów w kartony w jednym z prywatnych zakładów pracy. Praca pakowaczki polega na składaniu kartonów, układaniu w nich torebek o ciężarze 30g zawierających chipsy (po 24 szt. do jednego kartonu) i odstawianiu pełnych kartonów (ok.1 kg) na taśmociąg na wysokość 1,5 m. W ciągu jednej minuty pracownica odbiera z taśmy i układa w kartonach 60 torebek. Czas wykonywania cyklu pracy (złożenie, zapakowanie i odstawienie jednego kartonu) wynosi średnio 24 sek. Tempo pracy na stanowisku pakowaczki jest narzucone wydajnością maszyny pakującej chipsy w torebki. Praca odbywa się w pozycji stojącej, lekko pochylonej podczas układania torebek w kartonie i wymagającej unoszenia rąk do przodu i do góry podczas odstawiania na taśmociąg pełnych kartonów. Koszt energetyczny pracy pakowaczki oceniony metodą gazometryczną wynosił średnio 3,3 kcal/min., co w przeliczeniu na zmianę roboczą (450 min. efektywny czas pracy i 30 min. przerw) stanowi 1500 kcal*. Praca taka jest dla kobiet bardzo ciężką pracą fizyczną, przekraczającą dopuszczalne granice obciążenia wysiłkiem fizycznym ze względu na towarzyszące jej duże obciążenie statyczne, wynikające z utrzymywania stojącej, wymuszonej pozycji ciała przez cały dzień pracy.

Jeszcze wyższe wartości wydatku energetycznego: 4,0 kcal/min. i 1800 kcal w ciągu zmiany roboczej stwierdzono na stanowisku odbierania z taśmy kartonów z wyrobami gotowymi i ustawiania ich na paletach według asortymentu. Praca odbywa się w bardzo dużym tempie - w ciągu jednej minuty pracownica odbiera i ustawia średnio 16 kartonów. Mimo że ciężar jednego kartonu jest niewielki (1,0-1,8 kg), w ciągu zmiany roboczej stanowi to kilka ton ręcznie przenoszonej masy towarowej. Praca wymaga bardzo dużej aktywności ruchowej (sięganie, pochylanie się, skręcanie tułowia, wyciąganie rąk do przodu lub do góry ze względu na to, że kartony ustawiane są na różnych poziomach - od poziomu podłogi do 1,80 m).
(...)

Czynnikiem zwiększającym wydatek energetyczny na zmianę roboczą jest też wydłużenie efektywnego czasu pracy. Często pracownicy nie mają żadnych przerw wypoczynkowych, poza jedną śniadaniową. W niektórych zakładach na stanowiskach, gdzie do niedawna występowały przerwy wynikające z charakteru pracy, obecnie pracownicy wykonują różne czynności pomocnicze. Na przykład na stanowiskach robotnika magazynowego okres oczekiwania na rozładunek bądź załadunek kolejnego samochodu stanowił jednocześnie przerwę wypoczynkową. Teraz często się zdarza, że pracownicy w tym czasie są wykorzystywani do wykonywania prac porządkowych (zamiatanie, mycie podłóg w pomieszczeniach magazynowych, sprzątanie przyległego terenu). Wydłuża to efektywny czas pracy i zwiększa znacznie i tak już zazwyczaj na tego typu stanowiskach wysoki, często przekraczający 2000 kcal, wydatek energetyczny.

Wielkość wydatku energetycznego zależy też od pozycji ciała podczas pracy. Stanie jest dodatkowym obciążeniem, które powinno być ograniczone do tych przypadków, w których jest ono nie do uniknięcia. Stała praca stojąca, zwłaszcza pochylona lub chodzenie, kosztuje energetycznie znacznie więcej, niż wykonywana w pozycji siedzącej, stanowi też duże obciążenie dla kręgosłupa. Tymczasem w ostatnich latach obserwujemy zadziwiającą tendencję do wprowadzania pozycji stojącej przy takich rodzajach pracy, które mogłyby być z powodzeniem wykonywane w pozycji siedzącej. Ponadto, często spotyka się sytuacje, że pracownik boi się usiąść nawet na chwilę, ponieważ jest to uważane przez pracodawcę za uchylanie się od pracy. W niektórych zakładach celowo likwiduje się wszelkie siedziska. Tymczasem krótkie, nawet kilkunastosekundowe siedzenie w sytuacji, jeżeli charakter pracy rzeczywiście wymaga utrzymywania pozycji stojącej, pozwala na odciążenie kręgosłupa i mięśni nóg. W wielu przypadkach jest to możliwe bez szkody i wpływu na wydajność pracy. Na przykład wtedy, gdy rytm przesuwającej się taśmy jest taki, że pracownik czeka na następną operację kilkanaście lub kilkadziesiąt sekund.

Pomiary wydatku energetycznego umożliwiają wskazanie grup pracowników stale wykonujących pracę z nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Kodeks pracy przewiduje dodatkowe świadczenia w postaci posiłków profilaktycznych dla mężczyzn wykonujących pracę powodującą zużycie 2000 kcal i dla kobiet w przypadku zużycia 1100 kcal w ciągu zmiany roboczej. Konieczność wydawania posiłków jest często jedynym powodem wprowadzania zmian organizacyjnych mających na celu zmniejszenie kosztu energetycznego pracy. Są to jednak najczęściej drobne zmiany, które w niewielkim stopniu obniżają wielkość wydatku energetycznego, ale pozwalają uniknąć tych świadczeń. W przypadku występowania "tylko" ciężkiej pracy, tj. 1500 kcal dla mężczyzn i 1000 kcal dla kobiet, najczęściej nie są podejmowane żadne działania w celu zmniejszenia wydatku energetycznego. Lekceważenie przez pracodawców problemu ciężkiej pracy fizycznej prowadzi do niekorzystnych skutków zarówno dla pracowników, jak i dla firmy. Nadmierne obciążenie i związane z nim zmęczenie pracowników jest przyczyną gorszej jakości i wydajności pracy, zwiększenia liczby wypadków, zwiększenia absencji chorobowej na skutek dolegliwości i schorzeń układu mięśniowo-szkieletowego, które są w ostatnich latach poważnym problemem medycznym i ekonomicznym. W Polsce choroby narządu ruchu stanowią 3,3% wszystkich chorób zawodowych i około 12% przyczyn absencji chorobowych.

Wiesława Koszada-Włodarczyk,Zyta Radwan-Włodarczyk,Teresa Makowiec-Dąbrowska
Instytut Medycyny Pracy w Łodzi

^* 1500 kcal = 6250 kJ. Wartość dopuszczalna dla kobiet wynosi 5000 kJ.

Dodaj swój komentarz

gocha: wspaniały artykuł , gratuluję! Załuję, że nie czytają takich artykułów pracodawcy (2007-04-11)

gość: to wydrukuj jemu ten artykuł i połóż na biurko, napewno zaprenumeruje ATEST dla siebie (2007-04-12)

Drobna: To wspaniały artykuł z którym się w pełni utożsamiam.Jestem pracownikiem zakładu zajmującego się produkcją mebli na terenie woj. warmińsko-Mazurskiego ,zajmuję stanowisko pakowaczki przy taśmie .Jest to praca zespołowa (3 osoby).Pakowane są elementy mebli np.do paczki szafy 3-dżwiowej pakuje się przegrodę o wymiarach 1900na 560 (2szt) plecy o takich samych wymiarach co przegroda(3 szt),drzwi o wymiarach1700 na 560 (3 szt)+ 3 ramiaki + cokół+wypełnienia styropianowe,elementy są przekladane papierem.Pracę przy taśmie wykonują 2 kobiety i 1 mężczyzna.Kobiety zajmują się głównie pakowaniem tych elementow do paczek,zaś mężczyzna zajmuje się obklejaniem paczki taśmą Jest to bardzo ciężka praca fizyczna wykonywana przez kobiety .Bardzo proszę o wskazówki jak przeliczyć dany wysiłek fizyczny na kcal.Uważam,że podczas 8 godzinnej pracy ,kobiety znacznie więcej spalają kcal niż przewiduje norma. (2010-05-05)

niepełnosprawna: mam 48 lat i implanta w kręgosłupie i muszę pracować jako sprzątaczka dzień zaczynam od tabletek przeciwbólowych praca jest ciężka i nie mam żadnych ulg (2014-08-01)

ata: Czegos tu nie rozumiem. To czemu ma służyć np Rozp w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom jak sami stwierdzacie, że te podane przykłady są traktowane jako bardzo ciężka praca fizyczna dla kobiet, przekraczająca dopuszczalne granice. Powiedzcie mi co zrobić by kobieta nie pracowała na takim stanowisku. Znam osobe, która pracuje na podobnym stanowisku - jest u schyłki sił, ciągle mówi o śmierci, że tak lepiej . Co zrobić, jak jej pomóc. Dodam, że jest to osoba wykształcona a zakład doprowadził ja do takiego stanu. (2015-04-21)

Benek: W naszych przepisach nie ma wyznaczonej granicy ciężkości pracy (wydatku energetycznego) Nawet jak ktoś ma bardzo ciężką pracę, to pracodawca jedynie może zapewnić mu uzupełnienie energii. Wartości które określają przepisy (są miarą) ciężkości i są potrzebne do ustalenia czy należy się dla pracownika dodatkowy posiłek. Wspomniane wartości są też przywołane gdzieś tam w przepisach w sprawie emerytur pomostowych... (2015-04-21)

Benek: 1 kcal = 4,19 kJ (2015-04-21)

Benek: Żeby obliczyć ciężkość pracy musisz się na tym znać ;-) lub wynająć laboratorium. Określić ciężkość pracy behapowiec może sam (JAK SIĘ ZNA) metodą chronometrażową lub metodą tzw. "wentylacji płuc" przez laboratorium. (2015-04-21)

Mania.: Potrafia tylko dokładać obowiązków , nie biorąc pod uwagę zamęczenia ,wieku i tego że nie trzymają się ustalonych przez siebie norm .Polecam do przeczytania PRASCODAWCOM. (2016-02-09)

Dodaj swój komentarz