[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Gorsza dyrektywa maszynowa

Z końcem 2009 r. wejdzie w życie nowa Dyrektywa Maszynowa (MD) 2006/42/WE, która zastąpi obecną 98/37/WE, wywodzącą się z pierwszej 89/392/EWG. Nowelizacja jest reakcją na nieustający, dynamiczny rozwój i zmiany zachodzące w świecie maszyn. Wciąż nowe potrzeby rynku wymuszają rozwój technologii wymagających stosowania coraz bardziej zaawansowanych konstrukcji, wydajnych napędów, inteligentnych sterowań, oprzyrządowania i narzędzi. W warunkach ostrej konkurencji maszyny muszą zapewniać wysoką jakość i produktywność, być niezawodne i trwałe, łatwe w obsłudze, konserwacji i oczywiście tanie.

Zapewnienie bezpieczeństwa obsługi maszyn przy takich uwarunkowaniach jest niezwykle trudne, ponieważ najczęściej stoją one w opozycji do bezpieczeństwa pracy. Wzrost wydajności wymaga zazwyczaj stosowania wyższych prędkości i energii, powodując tym samym wzrost zagrożeń i ryzyka wypadkowego. Na szczęście standardy Wspólnoty Europejskiej, dotyczące technologii, są nierozerwalnie związane ze sferą społeczną. Tak jak nie można wyabstrahować jakości produktów i usług z jakości życia, tak tym bardziej bezpiecznego środowiska pracy związanego z ludźmi, środkami pracy oraz otoczenia. Dlatego rozwój konstrukcyjno-technologiczny maszyn, które są głównymi "sprawcami" wypadków przy pracy, musi być tożsamy z rozwojem inżynierii bezpieczeństwa. Za harmonią i rozwojem tych dwu obszarów powinny nadążać rozwiązania prawne stojące na straży wymagań uznanych i oczekiwanych wymagań przez społeczeństwo WE. Naprzeciw temu postulatowi wychodzi nowa Dyrektywa Maszynowa (MD) 2006/42/WE. Różnice między dyrektywami, obecną a nową, zaznaczają się zarówno na obszarach formalnych, związanych z zakresem stosowania, z zasadami dokonywania ocen i deklarowania zgodności oraz wprowadzania maszyn i elementów bezpieczeństwa na rynek Wspólnoty, jak też merytorycznych związanych z wymaganiami technicznymi (zał. I) wynikającymi z rozwoju sztuki inżynierskiej w 20. letnim okresie obowiązywania obecnej dyrektywy. Niestety, nowa dyrektywa nie naprawia wad dyrektywy obecnej. Wręcz tworzy nowe problemy, pośród których najistotniejszym wydaje się ten, że coraz bardziej niewiadomo co to jest maszyna?

Zakres stosowania i podstawowe definicje MD

W stosunku do obecnej, nowa MD znacznie poszerza zakres stosowania:

Nowa MD na nowo definiuje podstawowe pojęcia, które decydują o tym, czy nowo projektowany lub umieszczany na rynku WE produkt jej podlega, czy nie. Definicja maszyny jest złożona, może oznaczać znacznie różniące się kategorie. Wyjściową definicją podstawową maszyny jest:

1. Zespół, wyposażony lub przeznaczony do wyposażenia w mechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich lub zwierzęcych, składający się ze sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna wykonuje ruch, połączonych w całość mającą konkretne zastosowanie (rys. 1 - schemat blokowy "maszyny podstawowej").

Maszyną jest także:

2. Zespół 1, z pominięciem elementów przeznaczonych do jego podłączenia w miejscu pracy lub do podłączenia do źródeł energii i napędu.

3. Zespół 1 + 2, gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania w danym stanie jedynie w przypadku, gdy jest zamontowany na środkach transportu lub zainstalowany w jakimś budynku lub na konstrukcji.

4. Zespoły 1 + 2 + 3 lub maszyny nieukończone, które w celu osiągnięcia określonego efektu końcowego, zostały zestawione i są sterowane w taki sposób, że działają jako zintegrowana całość.

5. Zespół sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna wykonuje ruch, połączonych w całość, przeznaczony do podnoszenia ładunków, a którego jedynym źródłem mocy jest bezpośrednie wykorzystanie siły ludzkich mięśni.

Powyższą, niezwykle rozbudowaną definicję maszyny można przedstawić schematycznie jako umowną "maszynę kompleksową" (rys. 2).

Zatem, najogólniej rzecz ujmując, maszyna, to takie urządzenie, które posiada napęd (niekoniecznie, wystarczy miejsce na napęd), co najmniej jedną część ruchomą i ma konkretne zastosowanie. W stosunku do obecnie obowiązującej MD 98/37/WE podstawowa definicja maszyny (1) zawiera zupełnie nowy, zaskakujący warunek zwalniający maszynę z konieczności posiadania napędu - wystarczy miejsce na napęd. Ponadto jest bardziej uogólniona, np. pomija zasilanie i sterowanie, nie wymienia rodzajów zastosowań. Zapewne dlatego, że została rozszerzona o maszyny przenośne (2), maszyny instalowane na pojazdach i konstrukcjach budowlanych (3) oraz maszyny nieukończone (4). Podobnie jak obecna, nowa MD obejmuje zespoły maszynowe (4) oraz maszyny napędzane siłą mięśni ludzkich, które służą do podnoszenia ładunków (5). Inne urządzenia, które obejmuje i definiuje przyszła MD to:

- Element bezpieczeństwa - urządzenie, które służy do spełnienia funkcji bezpieczeństwa, jest wprowadzane do obrotu niezależnie, którego uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie zagraża bezpieczeństwu osób i nie jest niezbędne do działania maszyny.

- Wyposażenie wymienne - urządzenie, które po oddaniu do użytku maszyny lub ciągnika jest zamontowane do tej maszyny lub ciągnika przez samego operatora w celu zmiany funkcji maszyny lub ciągnika lub przyporządkowania nowej funkcji, o ile to wyposażenie nie jest narzędziem.

- Osprzęt do podnoszenia - element lub wyposażenie niezwiązane z maszyną podnoszącą, umożliwiające utrzymanie ładunku, umieszczone pomiędzy maszyną a ładunkiem lub na samym ładunku, lub mogące stanowić integralną część ładunku, i które jest wprowadzane do obrotu niezależnie (zawiesia i ich elementy są uznawane za osprzęt do podnoszenia).

- Łańcuchy, liny i pasy - zaprojektowane i wykonane do podnoszenia jako część maszyny podnoszącej lub osprzętu do podnoszenia.

- Odłączalne urządzenie do mechaŹnicznego przenoszenia napędu - odłączalny element do przenoszenia mocy pomiędzy maszynami samobieżnymi lub ciągnikami a innymi maszynami poprzez połączenie ich na pierwszym stałym łożysku. W przypadku gdy urządzenie zostało wprowadzone do obrotu z osłoną, należy je traktować jako jeden produkt.

Nową, bardzo ważną kategorią w nowej koncepcji dyrektywy jest:

- Maszyna nieukończona - zespół, który jest prawie maszyną, ale nie może samodzielnie służyć do konkretnego zastosowania. Jedynym przeznaczeniem maszyny nieukończonej jest włączenie do lub połączenie z inną maszyną, inną maszyną nieukończoną lub wyposażeniem, tworząc w ten sposób maszynę finalną, do której ma zastosowanie dyrektywa maszynowa. Wedle dyrektywy np. napęd jest maszyną nieukończoną.

Ponieważ fundamentalne dla dyrektywy definicje - maszyna, maszyna nieukończona - zawierają wiele niejasności, są niedojrzałe inżyniersko i wewnętrznie sprzeczne, wymagają osobnego omówienia.

MD 2006/42/WE bardziej precyzyjnie niż obecna specyfikuje maszyny i urządzenia, których nie obejmuje. Rozszerza zakres maszyn wyłączonych o:

- elementy bezpieczeństwa przeznaczone do użytku jako części zamienne identycznych elementów i dostarczane przez producenta oryginalnej maszyny,

- maszyny przeznaczone do celów badawczych w laboratoriach,

- wyposażenie elektryczne niskonapięciowe objęte dyrektywą LVD 73/23/EWG (AGD, sprzęt informatyczny, audiowizualny i biurowy, aparatura rozdzielcza i sterownicza, silniki),

- sprzęt elektryczny wysokiego napięcia (aparatura rozdzielcza i sterownicza, transformatory).

Nowa MD nie formułuje jasnych relacji z innymi dyrektywami, zwłaszcza z dyrektywą narzędziową 89/655/EWG. Podaje jedynie przykład maszyn, które mogą być wykorzystywane przez użytkowników do podnoszenia osób, ale nie są do tego przeznaczone przez producenta. Wskazuje, że zgodnie z Dyrektywą Narzędziową 89/655/EWG możliwe jest takie działanie użytkownika, na jego odpowiedzialność, po określeniu procedur bezpiecznej pracy i podjęciu odpowiednich środków redukujących ryzyko do poziomu akceptowalnego. To jedyny przykład związków pomiędzy tymi dyrektywami zawarty w tekście. A jest to przecież zasada uniwersalna. Odnosi się do innych produktów, których nie da się zakwalifikować do Dyrektywy Maszynowej i innych specyficznych dyrektyw ekonomicznych. Do takich środków pracy, mimo że są nowe i wprowadzane na rynek, odnoszą się wymagania minimalne Dyrektywy Narzędziowej 89/655/EWG, a nie zasadnicze Dyrektywy Maszynowej obecnej 98/37/WE lub przyszłej 2006/42/WE.

Także nie do końca klarownie wyrażono w MD relacje z dyrektywą dźwigową (LD) 95/16/WE, obejmującą urządzenia do podnoszenia osób i ładunków. W MD (artykuł 27) podano zmiany dyrektywy LD. Pośród nich wyspecyfikowano maszyny, które jej nie podlegają. Można jedynie przypuszczać, bo nie jest to jasne stwierdzenie, że te maszyny skoro nie podlegają LD, to podlegają dyrektywie maszynowej MD. Natomiast maszyny służące do przemieszczania artystów podczas przedstawień zostały wykluczone przez obydwie dyrektywy. Można więc sądzić, że podlegają minimalnym wymaganiom dyrektywy narzędziowej 89/655/WE, a nie zasadniczym, mimo że są nowe i po raz pierwszy wprowadzane na rynek WE.

Nowa MD rozszerza listę maszyn podwyższonego ryzyka (zał. IV) oraz elementów bezpieczeństwa (zał. IV i V) podlegających zaostrzonym rygorom certyfikacyjnym. W stosunku do obecnej dyrektywy załącznik IV precyzuje 2 rodzaje pilarek taśmowych oraz dodaje przenośne maszyny montażowe i inne udarowe uruchamiane za pomocą nabojów. Natomiast z załącznika IV usunięto maszyny do wytwarzania materiałów pirotechnicznych oraz silniki spalinowe do prac podziemnych. W załączniku V (ale też częściowo w zał. IV - przez nieuwagę zapewne) zestawiono elementy bezpieczeństwa, które podlegają zaostrzonemu trybowi badań i certyfikacji. Praktycznie wszystkie stosowane w maszynach techniczne środki bezpieczeństwa - odgradzające (osłony) i nieodgradzające (środki ochronne), nadzorujące dostęp do części ruchomych - znalazły się w tym wykazie.

dr inż. Stanisław Kowalewski
ELOKON Polska Sp. z o. o.

Dodaj swój komentarz

R. Czaplikowski: Praktyka "gryzie '' się z Dyrektywami. (2008-11-30)

Stanisław Kowalewski: Tytuł pochodzi od redakcji. Ja zaproponowałem: "Rozwój inżynierii bezpieczeństwa maszyn". Czy przyszła dyrektywa jest gorsza od obecnej? Na razie budzi wiele niejasności i wątpliwości, które być może niebawem zostaną rozwiane, gdy ukaże się przewodnik do nowej dyrektywy ze zbiorem komentarzy. Szkoda, że nie został opublikowany razem z dyrektywą. Oby był lepszy od przewodnika do obecnej dyrektywy. Pożyjemy, zobaczymy. (2008-12-03)

zgtychy: Artykuł nie zawiera treści krytycznych. W czym problem? Czy to jest zapowiedź dalszych artykułów? (2008-12-03)

krakow...: Pamiętam Pana S. Kowalewskiego z kontaktów w CIOP. (2009-01-17)

ins.ds.bhp: Od kiedy obowiązuje nowa dyrektywa? Firma, w której pracuję zakupiła używaną maszynę - przerobiła ją na własne potrzeby, czy teraz wystarczy dostosowanie do minimalnych wymagań (lista kontrolna) czy musimy starać się o deklarację zgodności (zatrudniając firmę zewnętrzną z odpowiednimi uprawnieniami)? Proszę o odpowiedź. Pozdrawiam (2009-02-25)

Dodaj swój komentarz