[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Teatr mój widzę... bezpieczny

Koncerty muzyczne lub spektakle teatralne, szczególnie gdy na estradzie lub scenie występują znakomici artyści, to niewątpliwie uczta duchowa dla zgromadzonej publiczności. Oddając się w skupieniu przeżyciom artystycznym, z reguły nie zastanawiamy się nad zagrożeniami. A przecież w zamkniętej przestrzeni, wypełnionej po brzegi przez widzów, wszystko może się zdarzyć, np. pożar, chuligański wybryk, a nawet zamach terrorystyczny. Dlatego konieczne są mechanizmy i procedury gwarantujące bezpieczeństwo na każdym etapie realizacji widowiska.

Kwestie związane z bhp przy organizacji, przygotowaniu, realizacji i likwidacji widowisk przez podmioty prowadzące działalność kulturalną reguluje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 15 września 2010 roku (t.j.: DzU z 2016 r., poz. 1814). Rozporządzenie określa też wymagania dotyczące miejsca realizacji widowisk, koncepcji inscenizacyjnych i projektów scenograficznych.

Obowiązki organizatora i realizatorów widowiska

Kluczowym podmiotem przy tworzeniu widowiska jest jego organizator, który zobowiązany jest nadzorować organizację, przygotowanie i realizację tego typu wydarzenia artystycznego, przeciwdziałać wszelkim zagrożeniom dla zdrowia lub życia oraz zapewnić maksimum bezpieczeństwa. Aby to osiągnąć, musi m.in. przeszkolić pracowników i wykonawców z zakresu bhp, sporządzić regulaminy pracy na scenie lub estradzie oraz plany ewakuacji, a także opracować zasady postępowania w sytuacjach kryzysowych. Podczas widowiska organizator musi zadbać o pomoc medyczną lub zapewnić obecność zespołu ratownictwa medycznego. Powinien także dostarczyć wykonawcom i pracownikom odpowiednie do potrzeb widowiska środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Jego obowiązkiem jest też zapewnienie należytego stanu konstrukcji i urządzeń technicznych oraz wyposażenia miejsca, gdzie odbywa się widowisko.

Widowiska mogą być organizowane i realizowane w obiektach, których konstrukcja i wyposażenie spełniają wymogi określone w przepisach techniczno-budowlanych oraz o ochronie przeciwpożarowej. Maria Peszek podczas koncertu w Galerii Szyb Wilson w Katowicach.

Jak w praktyce wdrażane są zasady bhp i procedury przeciwpożarowe, przekonuję się, odwiedzając krakowski Teatr Bagatela.

- Nasz teatr jest dużym pracodawcą, zatrudnia ponad 100 osób na stanowiskach artystycznych i typowo technicznych oraz administracyjnych, dlatego poza przepisami rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN) stosowane są, tak jak w każdym innym zakładzie pracy, również ogólne przepisy bhp, a w zakresie bezpieczeństwa pożarowego przepisy o ochronie przeciwpożarowej oraz przepisy techniczno-budowlane - mówi Angelika Mokrzycka, specjalistka ds. bhp w Teatrze Bagatela.

W przypadku realizacji własnych przedstawień, w których uczestniczą pracownicy Teatru Bagatela, w zasadzie nie ma poważniejszych trudności i kłopotów związanych z bhp.

- Większość naszych pracowników: z zespołu technicznego, inspicjenci oraz osoby z organizacji widowni - jest przeszkolona w zakresie bhp, potrafi udzielić pierwszej pomocy medycznej i wskazać drogi ewakuacyjne. Nad przebiegiem przedstawień czuwają też osoby przeszkolone w zakresie ochrony przeciwpożarowej - mówi Angelika Mokrzycka. - W ciągu najbliższych czterech lat planujemy przeszkolić znaczną część pracowników teatru z zespołu technicznego i artystycznego też pod względem przeciwpożarowym. I nie będzie to tylko teoretyczne szkolenie, ale intensywne zajęcia praktyczne, z udziałem strażaka, tak aby uczestnicy przeszli pod jego nadzorem swoistą próbę ognia. Planujemy również przeszkolenie połowy naszego zespołu przez profesjonalnego ratownika medycznego w zakresie udzielania pierwszej pomocy medycznej - dodaje Angelika Mokrzycka.

Wszystkie elementy scenograficzne w teatrze muszą być impregnowane środkami antyogniowymi (na zdjęciu dekoracje w Teatrze Bagatela w Krakowie do spektaklu "Prawda... o zdradzie" Floriana Zellera w reżyserii Henryka Jacka Schoena i scenografii Joanny Schoen).

Wyzwaniem dla instytucji kultury są występy gościnne.

- Zgodnie z rozporządzeniem MKiDN teatr i strona wynajmująca nasze "deski sceniczne" mają obowiązek współpracować ze sobą i ustalić w formie pisemnej zasady współdziałania na wypadek wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia uczestników widowiska - wyjaśnia Angelika Mokrzycka. - Z naszej strony zawsze w takim przedstawieniu uczestniczą odpowiednio przeszkoleni pracownicy, którzy bardzo dobrze znają teatr. W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że w przypadku naszego teatru czynnikiem zwiększającym ryzyko czy utrudniającym pracę jest jego architektura. Teatr powstał z połączenia kilku sąsiadujących ze sobą zabytkowych kamienic; to przestrzeń pełna zakamarków i niemal sekretnych przejść.

Rozporządzenie MKiDN przewiduje, że w sytuacji kryzysowej organizator widowiska w pełni odpowiada za miejsce realizacji widowiska oraz urządzenia techniczne, środki inscenizacji, sprzęt roboczy i ochronny, chyba że przedmioty te pozostają w wyłącznej dyspozycji zespołu, który ponosi za nie odpowiedzialność (organizator widowiska i osoba reprezentująca zespół lub jego pracodawcę mają obowiązek w sposób udokumentowany wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór w zakresie bhp oraz bezpieczeństwa pożarowego).

W przypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia widzów, wykonawców lub innych osób uczestniczących w widowisku jego organizator (lub osoba przez niego wyznaczona) powinien niezwłocznie je przerwać i podjąć działania mające na celu usunięcie zagrożenia. Powinien także poinformować widzów, wykonawców i pracowników technicznych o zaistniałej sytuacji oraz przewidywanym czasie trwania przerwy. Wznowienie widowiska może nastąpić po usunięciu powstałego zagrożenia. - W Bagateli istnieje system przeciwpożarowy, który jest bezpośrednio skomunikowany ze strażą pożarną. Na terenie teatru mamy zamontowanych 160 specjalnych czujek reagujących na najmniejsze nawet zagrożenia. Raz na kwartał wszystkie te urządzenia są sprawdzane i czyszczone przez uprawnioną zewnętrzną firmę serwisową, z którą zawarliśmy stosowną umowę. Także nasi pracownicy, związani z ochroną, są zaznajomieni z tym systemem, więc na bieżąco reagują na niepokojące symptomy. Nad sceną w Teatrze Bagatela zainstalowana jest kurtyna wodna. To specjalny mechanizm, który w przypadku zagrożenia pożarowego tworzy ścianę wody spadającą bezpośrednio na scenę. Kurtynę obsługują specjalnie przeszkoleni pracownicy. Oczywiście na terenie teatru znajdują się też gaśnice pianowe i proszkowe, regularnie sprawdzane pod kątem sprawności - wyjaśnia Angelika Mokrzycka.

Widowiska, zgodnie z przepisami rozporządzenia MKiDN, mogą być organizowane i realizowane w obiektach, których konstrukcja i wyposażenie spełniają wymogi określone w przepisach techniczno-budowlanych i w przepisach o ochronie przeciwpożarowej, jak również w przestrzeniach otwartych, gdzie istnieje możliwość spełnienia powyższych wymogów.

Osobom znajdującym się na widowni, na scenie lub estradzie, czy zapleczu musi być zapewnione bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji.

- Teatr jest specyficznym miejscem pracy, w którym pod względem bhp trzeba pogodzić obowiązek stosowania wszystkich przepisów z zapewnieniem komfortu pracy artystom. Generalnie chodzi o to, aby znaleźć ten idealny punkt, który pozwoli być w porządku wobec przepisów bhp, przy jednoczesnym nieograniczaniu swobody i wizji artystycznej. Bywa że bardzo długo szuka się tego consensusu - mówi Angelika Mokrzycka.

- W Teatrze Bagatela istnieją dwa wyjścia ewakuacyjne z sali teatralnej, z poziomu parteru, prowadzące na zewnątrz budynku, z drzwiami wyposażonymi w tzw. klamki antypaniczne. W sytuacji kryzysowej wystarczy je pchnąć, aby znaleźć się w bezpiecznym miejscu. Posiadamy też dwa wyjścia ewakuacyjne prowadzące do holu głównego. Podczas spektakli wyjścia ewakuacyjne nigdy nie są zamknięte - mówi Angelika Mokrzycka.

Inne rozwiązanie funkcjonuje w przypadku balkonów i loży. W tej górnej strefie widowni są zainstalowane specjalne drzwi o odpowiedniej klasie odporności ogniowej, których zadaniem jest powstrzymanie rozprzestrzeniającego się pożaru nawet przez jedną godzinę.

- W sytuacji kryzysowej widzowie z górnego poziomu mają dość czasu, aby ewakuować się na szerokie schody prowadzące bezpośrednio do holu głównego - dodaje Angelika Mokrzycka.

Rozporządzenie MKiDN szczegółowo zajmuje się też instalacjami i urządzeniami technicznymi, ich wykonaniem i konserwacją. Fotele i krzesła na widowni, materiały stosowane do wystroju widowni, podłogi, podesty, schody, trapy, pochylnie i konstrukcje sceniczne, ponadto kurtyny, kulisy, horyzonty, paludamenty, czyli udrapowane firanki nad sceną, tworzące jakby jej sklepienie, a także posadzki sceniczne muszą być wykonane z materiałów niepalnych, trudno zapalnych lub palnych zaimpregnowanych przeciwogniowo co najmniej do stopnia trudnozapalności.

W rozporządzeniu zawarto również wymagania dotyczące użytkowania i usytuowania urządzeń technicznych, ich dopuszczalnych obciążeń, nachyleń i prędkości, szczegółowo określono minimalną powierzchnię przeznaczoną dla jednego widza, opisano garderoby dla artystów, a nawet odstępy między deskami sceny.

Koncepcja inscenizacyjna i projekt scenograficzny widowiska

Zorganizowanie widowiska musi być poprzedzone opracowaniem koncepcji inscenizacyjnej i projektu scenograficznego. Dokumentacja ta powinna zawierać informacje istotne dla bhp i bezpieczeństwa pożarowego.

Wyjście ewakuacyjne z widowni Teatru Bagatela z drzwiami wyposażonymi w tzw. klamki antypaniczne. W sytuacji kryzysowej wystarczy je pchnąć, aby znaleźć się na zewnątrz budynku.

W koncepcji inscenizacyjnej należy m.in. przewidzieć podział widowiska na akty, odsłony i przerwy (czas ich trwania), akcje sceniczne i ich usytuowanie oraz wykorzystanie urządzeń technicznych sceny podczas akcji scenicznych z udziałem wykonawców. W opracowaniu tym powinny się również znaleźć informacje na temat zmian dekoracji podczas akcji scenicznych oraz na temat efektów specjalnych, w szczególności z użyciem ognia, materiałów pirotechnicznych czy laserów, które mogą stać się zagrożeniem dla zdrowia lub życia wszystkich osób znajdujących się na widowni, scenie, estradzie lub zapleczu sceny czy estrady.

Projekt scenograficzny dekoracji musi zawierać m.in. plany z wymiarami elementów dekoracyjnych, oznaczenie rejonów akcji scenicznych, usytuowanie podestów, schodów i pochylni, a także wejść, przejść i wyjść. Powinien także zawierać informacje na temat materiałów, z jakich będą wykonane dekoracje oraz opis ich montażu, ustawiania, mocowania, zawieszania i zabezpieczania. Z kolei projekt scenograficzny kostiumów musi m.in. zawierać rysunek z opisem materiałów lub próbki tych materiałów oraz informacje dotyczące środków i sposobu charakteryzacji twarzy i ciała.

Ten popularny i lubiany krakowski teatr, obchodzący w tym roku setną rocznicę powstania, został założony przez Mariana Dąbrowskiego, redaktora i wydawcę "Ilustrowanego Kuriera Codziennego". Budynek usytuowany przy zbiegu ulic Karmelickiej i Krupniczej, w którym wcześniej mieściła się restauracja, został przebudowany przez architekta Janusza Zarzeckiego, natomiast wnętrza zaprojektował malarz Henryk Uziembło. Nazwę dla teatru wymyślił podobno Tadeusz Boy-Żeleński. Uroczyste otwarcie teatru odbyło się 25 października 1919 roku. Tego dnia wystawiono też pierwszą sztukę w  Bagateli - komedię Gabrieli Zapolskiej "Kobieta bez skazy", co wywołało niemały skandal, gdyż sztuka ta była do niedawna surowo zakazana przez cenzurę.

W 1926 roku borykający się z finansami teatr został przekwalifikowany na kinoteatr, który w dwa lata później uległ pożarowi. Kilka razy przebudowywany i modernizowany, w 1938 roku kinoteatr został przekształcony w eleganckie kino "Scala".

W czasie II wojny światowej w budynku działało kino nur für Deutsche oraz zakonspirowany lokal AK.

W 1945 roku w budynku przy Karmelickiej, z inicjatywy reżyserki Marii Billiżanki, powstał Teatr dla Dzieci "Wesoła Gromadka", przemianowany w 1948 roku na Państwowy Teatr Młodego Widza, a w 1957 roku na Teatr Rozmaitości.

We wrześniu 1963 roku dyrekcję Rozmaitości objęła aktorka Halina Gryglaszewska, którą w 1971 roku zastąpił reżyser Mieczysław Górkiewicz. Nowy dyrektor postanowił zmienić nazwę teatru. W plebiscycie ogłoszonym w 1972 roku na łamach "Dziennika Polskiego" największą popularność zyskały nazwy "Bagatela" oraz "Teatr im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego". Ostatecznie, krakowskim targiem, w 1973 roku teatr przyjął nazwę "Teatr Bagatela im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego". W 1978 roku dyrektorem teatru został aktor Jan Güntner, w 1981 scenograf Kazimierz Wiśniak, a w 1986 na czele teatru stanęli aktor Tadeusz Kwinta i muzyk Władysław Winnicki. W latach 1990-1992 dyrektorem artystycznym był aktor Bogdan Grzybowicz, od 1993 roku aktorka Nina Repetowska, którą w 1997 roku zastąpił aktor i reżyser Krzysztof Orzechowski. Od 1999 roku teatrem kieruje reżyser Henryk Jacek Schoen

Przez Bagatelę w ciągu stu lat istnienia przewinęło się wielu wybitnych artystów, którzy na trwałe wpisali się w historię polskiego teatru. Lista nazwisk aktorek i aktorów, reżyserów, scenografów i kompozytorów jest długa i imponująca. Tu m.in. swój artystyczny ślad pozostawili reżyserzy Lidia Zamkow, Wilam Horzyca i Jerzy Jarocki, aktorki Danuta Szaflarska, Zofia Kucówna, Marta Stebnicka i Teresa Budzisz-Krzyżanowska, aktorzy Tadeusz Łomnicki, Wiktor Sadecki, Andrzej Kozak, Józef Nowak, Jerzy Nowak oraz Roman Polański (!), scenografowie Ali Bunsch, Kazimierz Mikulski, Karol Frycz, Andrzej Pronaszko, Iwo Gall, Jerzy Jeleński, Andrzej Majewski, Tadeusz Kantor i Kazimierz Wiśniak oraz kompozytorzy Artur Malawski, Witold Lutosławski, Zygmunt Konieczny, Andrzej Zarycki, Leszek Długosz i Stanisław Radwan.

Generalnie nie wolno do budowy dekoracji i rekwizytów oraz do produkcji kostiumów stosować materiałów o właściwościach żrących, cuchnących, silnie brudzących, drażniących skórę lub wydzielających toksyczne substancje rozpadu w procesie starzenia czy przy podwyższonej temperaturze. Stosowanie materiałów palnych, w tym tworzyw sztucznych, jest dopuszczalne, jeżeli materiały te mają certyfikat trudnozapalności lub zostały skutecznie zabezpieczone przeciwogniowo do stopnia trudnozapalności środkiem posiadającym odpowiedni certyfikat.

Podmiotem opiniującym koncepcję inscenizacyjną i projekt scenograficzny pod kątem ich zgodności z przepisami bhp oraz bezpieczeństwa pożarowego jest specjalna komisja ds. oceny warunków bezpieczeństwa widowisk, powoływana przez dyrektora instytucji kultury organizującej i realizującej widowiska. W skład komisji wchodzą m.in. dyrektor lub kierownik techniczny, społeczny inspektor pracy lub przedstawiciel pracowników, pracownicy służby bhp i bezpieczeństwa pożarowego. W posiedzeniach komisji mają obowiązek uczestniczyć także reżyser i scenograf widowiska lub ich asystenci, a w razie potrzeby także kierownicy zespołów artystycznych i zespołów wykonujących środki inscenizacji oraz odpowiedni specjaliści z zewnątrz.

Tekst i zdjęcia: Sylwester Trzepizur

Brak komentarzy

Dodaj swój komentarz