[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Warsztaty w Ogrodzie Botanicznym

tekst:
Małgorzata Majka
chemik, szkoleniowiec, pracownik Inspektoratu BHP Uniwersytetu Jagiellońskiego, laureatka ZŁOTYCH SZELEK

Ogród założony w II poł. XVIII w. odgrywa dużą rolę w rozwoju nauki, edukacji i kultury, jest też miejscem inspiracji artystycznych, wypoczynku, a także "żywym muzeum" flory świata odwiedzanym co roku przez tysiące osób. Obecnie pracuje tu ok. 100 pracowników oraz rzesza wolontariuszy. Liczni studenci i doktoranci z uczelni, głównie z Wydziału Biologii UJ i Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, a także uczniowie ze szkół ogrodniczych odbywają tu praktyki zawodowe.

Mikroklimat ciepły i gorący

fot. 1. Nowa szklarnia z zimownikiem.

Jednym z głównych zagrożeń w ogrodzie jest konieczność wykonywania pracy fizycznej przy upalnej pogodzie latem. Prezentację problemu mikroklimatu ciepłego i gorącego rozpoczęto przez zwiedzanie kompleksów szklarniowych. Najpierw zwrócono uwagę na nową szklarnię zbudowaną w latach 2018-2020 na miejscu pierwszej, powstałej w 1785 roku (fot. 1). Szklarnia została zbudowana przed laty dla palmy daktylowej pochodzącej z naturalnego stanowiska na Wyspach Kanaryjskich; jest najcenniejszym okazem w krakowskim ogrodzie i najstarszym utrzymywanym w warunkach szklarniowych w Europie. Olbrzymia roślina, aby mogła nadal się rozwijać, potrzebowała wyższego obiektu - w przeciwnym razie mogła zacząć obumierać. Prace nad nową szklarnią rozpoczęły się od rozbiórki starej. Następnie w jej miejscu powstała tymczasowa, ogrzewana konstrukcja stalowo- foliowa, w której palmy przetrwały okres zimowy w bezpiecznych warunkach. W tym czasie przystąpiono do wznoszenia pawilonu, który w najwyższym punkcie jest o 7 m wyższy od poprzedniego i liczy obecnie 21 m. Całe przedsięwzięcie obejmowało także budowę nowego zimownika dla roślin ciepłolubnych o wysokości ponad 14 m.

Zwiedzającym trafił się typowy czerwcowy dzień z temperaturą powietrza 22℃, pełnym słońcem i lekkim wiaterkiem, więc różnica między temperaturą odczuwalną na zewnątrz i wewnątrz szklarni była zauważalna. Gdy próbowano odgadnąć wielkość temperatury i wilgotności względnej, to najczęściej podawano liczby wyższe niż rzeczywiste. Na przykład w najgorętszej części szklarni VICTORIA przeznaczonej dla roślin tropikalnych (z dużym zbiornikiem wodnym, na powierzchni którego pływają ogromne liście Wiktorii królewskiej) temperaturę typowano na 40℃ i wilgotność na 90% - tymczasem wartości te wynosiły "tylko" 34℃ i 65%. Ale był to początek lata i zwiedzający mogli nie być jeszcze zaaklimatyzowani do wysokich temperatur, stąd "przeszacowanie" warunków panujących w szklarni.

Chociaż mikroklimat spowodowany warunkami naturalnymi nie podlega obowiązkowym pomiarom w środowisku pracy, to przeprowadzono pomiary wskaźnika WBGT w celu określenia dopuszczalnego czasu wykonywania pracy fizycznej (fot. 2). Podstawowym środkiem zapobiegawczym jest wykonywanie prac związanych z wysiłkiem fizycznym przy niższych temperaturach, np. w godzinach porannych; potem w ciągu słonecznego dnia ogranicza się prace do obserwacji roślin oraz zwiedzających (tzw. dozór); czasem wykonywane są prace lekkie polegające na drobnych zabiegach pielęgnacyjnych. Pomiary parametrów mikroklimatu przeprowadzono w przeciętnych warunkach letnich: przy temperaturze zewnętrznej 25℃ oraz nasłonecznieniu. Wtedy w szklarni dla roślin tropikalnych przy basenie temperatura wynosiła 36℃, a wilgotność 65%. Starano się przeprowadzić tzw. pomiary najgorszego przypadku, dlatego odbywały się one przy zamkniętych drzwiach, gdy prędkość przepływu powietrza wynosiła zaledwie 0,2 m/s. W godzinach południowych wskaźnik mikroklimatu gorącego WBGT osiągnął wartość maksymalną 31,5℃. Wartość ta została odniesiona do wartości dopuszczalnej NDN dla pracy spoczynkowej (dozór) wynoszącej 33℃ oraz do wartości dopuszczalnej NDN dla pracy lekkiej wynoszącej 30℃. Korzystając z dostępnego w internecie kalkulatora WBGT, obliczono wartość tego wskaźnika dla poszczególnych temperatur powietrza wewnętrznego z zakresu 28℃ ÷ 40℃ (w rzeczywistości wskaźnik WBGT jest niższy niż obliczony, gdyż zastosowany wzór zakłada całkowity brak przepływu powietrza). Wartość wskaźnika mikroklimatu umiarkowanego PMV stosowanego do oceny warunków pracy kobiet w ciąży odczytano z tabel w normie PN-EN ISO 7730:2002 Ergonomia środowiska termicznego... Pracownikom przedstawiono informację o ryzyku zawodowym związanym z mikroklimatem ciepłym i gorącym oraz dopuszczalnych czasach pracy w zależności od temperatury panującej w danym sektorze szklarni. Poniższa tabela ilustruje taką informację dla pracy spoczynkowej (dozór nad zwiedzającymi na siedząco).

Prace terenowe

Przy zwiedzaniu terenów zewnętrznych ogrodu podziwiano wiele pięknych i znakomitych roślin, wśród których wyróżnia się dąb szypułkowy mający około 230 lat i 6 m obwodu, zwany "Dębem Jagiellońskim". Innym pomnikiem przyrody jest zasadzony 1808 r. miłorząb dwuklapowy pochodzący z Chin - choć czasem nieprawidłowo nazywany japońskim. Ogród jest de facto muzeum i - w celu zachowania jego "naturalnego" charakteru - na dróżkach parkowych nie stosuje się oznakowania barwami bezpieczeństwa stopni z kamieni. Najczęstsze wypadki są spowodowane upadkiem na mokrych, śliskich powierzchniach z naturalnego kamienia w starych szklarniach.

fot. 2. Pomiar parametrów mikroklimatu ciepłego i gorącego.

Istotne zagrożenia zawodowe występują przy cięciu drzew. Dość "ciekawy" dla behapowców wypadek wydarzył się w lutym 2017 r., gdy nocna wichura dokonała zniszczeń w arboretum i wywrócony został sumak o pokroju drzewka. Kilku pracowników musiało go pociąć i usunąć. Następnego dnia - a była to sobota - wszyscy cierpieli mniej lub bardziej z powodu objawów poparzenia skóry. Dwóch z nich udało się na SOR po pomoc lekarską; jeden z nich był jeszcze potem leczony w Klinice Alergologii. Pracownik Inspektoratu BHP UJ przeprowadził wnikliwe "śledztwo" i doszedł do wniosku, że nie był to sumak (Rhus) jednej z odmian popularnie sadzonych w naszych ogrodach, ale musiał to być sumak jadowity (Rhus toxicodendron). W ramach zaleceń powypadkowych dokonano kontroli wszystkich sumaków rosnących w ogrodzie pod kątem ich opisów. Toksyna obecna w soku z tej odmiany sumaka "zagrała" w jednym z odcinków serialu "Colombo": słynny porucznik zidentyfikował morderczynię - producentkę kremu odmładzającego na bazie toksyny z sumaka - po rękawiczkach noszonych przez nią w celu ukrycia poparzenia skóry, gdyż on sam także się nabawił się nietypowych dolegliwości skórnych dotykając różnych przedmiotów na miejscu zbrodni.

Kierownictwo ogrodu stara się zapobiegać zagrożeniom i uciążliwościom związanym z przenoszeniem i przewożeniem ciężkich przedmiotów czy pracą w wymuszonej pozycji ciała, głównie przez stosowanie nowoczesnych urządzeń technicznych i częste rotacje pracowników w celu zmiany pozycji przy pracy.

Spalinowe narzędzia ogrodnicze

Ogród jest miejscem odpoczynku, więc prace przy użyciu urządzeń emitujących hałas są wykonywane w bardzo ograniczonym zakresie. Niemniej stosowanie traktorków i spalinowych narzędzi ogrodniczych (kosiarek, podkaszarek, nożyc do żywopłotów) powoduje narażenie na hałas, a przy obsłudze niektórych występuje dodatkowo narażenie na drgania mechaniczne. Narażenie to występuje w sposób nieregularny, np. koncentruje się przez kilka dni w miesiącu w okresie wiosenno-letnim. Na podstawie indywidualnych dzienników pracy prowadzonych przez kolejne 3 tygodnie w maju ustalono przeciętne czasy stosowania narzędzi spalinowych na poszczególnych stanowiskach pracy, które potem zostały użyte do obliczenia wskaźników narażenia na hałas i drgania w okresie od maja do września. Odrębnie obliczono średnioroczne wskaźniki narażenia - jako właściwie oddające rzeczywiste narażenie na te czynniki. I tak dla operatora kosiarek i podkaszarek w okresie od maja do września ekspozycja dzienna na hałas L_EX,8h może wynosić nawet 84 dB (0,9 NDN), natomiast wartość średnioroczna ekspozycji dziennej wynosi 80 dB (0,3 NDN; próg działania szkodliwego hałasu). Oczywiście, pracownicy mają do dyspozycji ochronniki słuchu i są zachęcani do stosowania ich jak najczęściej, szczególnie przy używaniu narzędzi emitujących hałas przekraczający 85 dB. W tym roku okazało się, że nowoczesne podkaszarki i nożyce spalinowe emitują już niewielkie drgania miejscowe, tak że w okresie od maja do września ekspozycja dzienna A(8) wynosi zaledwie 0,6 m/s2 (0,2 NDN).

Zagrożenia chemiczne

Zagrożenia chemiczne występują przy stosowaniu środków ochrony roślin, ale szczególne środki ostrożności należy stosować także przy przesypywaniu pylących nawozów sztucznych, przesiewaniu piasku, stosowaniu środków do dezynfekcji korzeni. Zrezygnowano zwłaszcza ze stosowania do dezynfekcji roztworów formaliny, gdyż jej główny składnik - formaldehyd - w 2016 r. został oficjalnie zaklasyfikowany jako substancja o działaniu rakotwórczym 1B. Również w celu minimalizacji narażenia na rakotwórczy benzen obecny w benzynie samochodowej napełnianie nią baków niektórych narzędzi spalinowych odbywa się wyłącznie na otwartej przestrzeni, unikając wdychania oparów (większość urządzeń "pracuje" na oleju napędowym - który nie jest klasyfikowany jako rakotwórczy ani mutagenny).

Zagrożenia biologiczne

Podstawowym środkiem zapobiegania chorobom wywoływanym przez czynniki biologiczne są szczepienia przeciw tężcowi oraz prawo do badań pod kątem boreliozy na życzenie pracownika, nawet przy braku objawów chorobowych. Szczepień przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu dotychczas nie wykonywano, gdyż żadne dane epidemiologiczne nie wskazują na występowanie nosicieli tego wirusa na terenie Krakowa - ale to jest obserwowane. Po wejściu w życie rozporządzenia w sprawie bhp przy narażeniu na czynniki biologiczne inspektor sanitarny kontrolujący ogród chciał koniecznie zalecić umieszczenie znaków zagrożenia biologicznego na bramie wejściowej i na drzwiach do szklarni. Obiecaliśmy, że zrobimy to, ale dopiero wtedy, gdy taki znak stanie przed każdym wejściem do lasu... ?

Dodaj swój komentarz