[Najnowszy numer] [Prenumerata] [Spis treści]     

Obowiązek jest - rozporządzenia brak

W związku z licznymi pytaniami czytelników zwróciliśmy się do GIS z zapytaniem: Jak w aktualnym stanie prawnym przedstawia się obowiązek wykonywania badań sanitarno-epidemiologicznych, o których mowa w art. 6 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (DzU nr 234, poz. 1570 ze zm.). Zgodnie z art. 68 ww. ustawy dotychczasowe przepisy wykonawcze, wydane na podstawie poprzedniej ustawy z 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (utraciła moc 1 stycznia 2009 r.) zachowują moc do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie ww. nowej ustawy, nie dłużej jednak niż przez okres 3 lat od dnia jej wejścia w życie. Na tej podstawie 2 stycznia 2012 r. (tj. po upływie 3 lat) utraciły moc:

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10 lipca 2006 r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (DzU z 2006 r., nr 133, poz. 939);

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 10 lipca 2006 r. w sprawie wykazu czynników chorobotwórczych oraz stanów chorobowych spowodowanych tymi czynnikami, którymi zakażenie wyklucza wykonywanie niektórych prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (DzU z 2006 r., nr 132, poz. 928);

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2 lutego 2006 r. w sprawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych (DzU nr 25, poz. 191).

Nowe przepisy regulujące powyższe zagadnienia powinny zostać wydane przez ministra zdrowia na podstawie upoważnienia zawartego w art. 10 wyżej powołanej ustawy z 2008 r., jednak do dnia dzisiejszego nie zostały wydane. Zachodzi zatem pytanie, czy w tym stanie prawnym określone podmioty (najczęściej są to pracodawcy) są obowiązane kierować pracowników na przedmiotowe badania? Obowiązek taki wynika co prawda wprost z art. 6 ustawy, ale nie wiadomo, o jakie chodzi tu zakażenia i choroby zakaźne, rodzaje obowiązkowych badań i ich terminy, oraz rodzaje prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, gdyż minister zdrowia dotychczas tego nie określił. Poprzednimi przepisami nie można się kierować, gdyż utraciły moc.

Redakcja próbowała uzyskać w tej sprawie wyjaśnienie od jednej z powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. W telefonicznej rozmowie poinformowano nas, że obowiązek wykonywania badań istnieje, gdyż wynika z art. 6 ustawy i na tej podstawie organy PIS egzekwują jego realizację od zobowiązanych podmiotów. Brak przepisów, które powinny być wydane w celu wykonania ustawy, nie ma - zdaniem naszego informatora - znaczenia, gdyż "wiadomo, że chodzi o pracowników mających kontakt z żywnością" i ze względu na zagrożenie epidemiologiczne nie można tych badań zaniechać.

Po długim oczekiwaniu uzyskaliśmy poniższą odpowiedź:

Kwestie obowiązku badań sanitarno-epidemiologicznych regulują przepisy ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (DzU z 2010 r., nr 136, poz. 914, ze zm.) oraz rozdziału 5 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (DzU z 2008 r., nr 234, poz. 1570, ze zm.).

Zgodnie z przepisami art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (DzU z 2010 r., nr 136, poz. 914, ze zm.) podmioty działające na rynku spożywczym są obowiązane przestrzegać w zakładach wymagań higienicznych ustalonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1, Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319).

Rozdział VIII załącznika II do rozporządzenia 852/2004 stanowi, że przy pracach wymagających stykania się z żywnością nie wolno zatrudniać osób, które cierpią na chorobę lub są nosicielami choroby, która może być przenoszona poprzez żywność. Osoby takie nie mogą wchodzić do pomieszczeń, w których pracuje się z żywnością w jakimkolwiek charakterze, jeżeli występuje jakiekolwiek prawdopodobieństwo bezpośredniego lub pośredniego zanieczyszczenia żywności.

Ponadto art. 59 ust. 2 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia stanowi, że osoba pracująca w styczności z żywnością powinna uzyskać określone przepisami o chorobach zakaźnych i zakażeniach orzeczenie lekarskie dla celów sanitarno-epidemiologicznych o braku przeciwwskazań do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby. Przeciwskazanie do wykonywania tych prac stanowią więc te choroby, które mogą powodować bezobjawowe nosicielstwo przeniesienia pałeczek duru brzusznego, durów rzekomych A, B i C i innych pałeczek z rodzaju Salmonella oraz Shigella lub innych chorobotwórczych bakterii jelitowych. Zakres tych chorób wynika z aktualnej wiedzy medycznej i jest znany lekarzom przeprowadzającym badania sanitarno-epidemiologiczne, którzy zgodnie z art. [tak w oryginale - red.].

Do prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, należą zgodnie z przepisami prace na stanowiskach związanych m.in. z wytwarzaniem, pakowaniem, dystrybucją lub przechowywaniem nieopakowanej żywności, przygotowaniem i wydawaniem posiłków, myciem naczyń i pojemników przeznaczonych na żywność, stwarzające zagrożenie przeniesienia drogą pokarmową zakażenia na inne osoby, niezależnie od rodzaju wykonywanych czynności zawodowych, wykonywane przez osoby zatrudnione m.in. w: zakładach żywienia zbiorowego, zakładach hurtowych i detalicznych obrotu nieopakowaną żywnością, zakładach produkujących lub wprowadzających żywność do obrotu.

W odniesieniu do osób wykonujących prace przy sprzedaży żywności opakowanej, jeżeli nie istnieje bezpośrednie lub pośrednie zagrożenie zanieczyszczenia żywności, o którym mowa w rozdziale VIII załącznika II do ww. rozporządzenia (WE) nr 852/2004, nie muszą one posiadać orzeczenia lekarskiego dla celów sanitarno-epidemiologicznych. Jednakże decyzja odnośnie kierowania na badania lekarskie pracowników wykonujących prace przy żywności opakowanej należy do kierującego zakładem, który w myśl obowiązujących przepisów prawa żywnościowego ponosi odpowiedzialność za przestrzeganie wymagań higieniczno-sanitarnych w zakładzie, w tym również za stan zdrowia osób pracujących w produkcji i w obrocie żywnością.

Zgodnie z generalną zasadą prawa żywnościowego żywność znajdująca się w obrocie nie może być niebezpieczna dla zdrowia i życia człowieka, a odpowiedzialność za jej bezpieczeństwo ponosi przedsiębiorca. Wynika to z art. 14 i 19 rozporządzenia nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 01.02.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463). W przypadku powstania z winy pracownika szkody w wyniku przeniesienia zakażenia na inne osoby poprzez sprzedawaną żywność, odpowiedzialność za powstałą szkodę będzie ponosić przedsiębiorca, zgodnie z przepisami art. 449¹-449¹¹ Kodeksu cywilnego regulującymi zasady odpowiedzialności producentów (lub innych podmiotów) za produkt niebezpieczny.

Kwestie badań sanitarno-epidemiologicznych zostały natomiast uregulowane szerzej przepisami ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (DzU z 2008 r., nr 234, poz. 1570, ze zm.). Wśród obowiązkowych badań sanitarno-epidemiologicznych w art. 6 ust. 2 wyodrębniono badania wykonywane na podstawie skierowania przez pracodawcę oraz badania wykonywane na podstawie skierowania przez państwowego inspektora sanitarnego. Pierwsze z nich są wykonywane w związku z wykonywaniem lub podejmowaniem określonych prac i służą wykluczeniu stanów chorobowych stanowiących przeciwskazanie do wykonywania tych prac, drugie służą potwierdzeniu do celów nadzoru epidemiologicznego podejrzenia zakażenia lub choroby zakaźnej u osoby chorej lub podejrzanej o zakażenie lub chorobę zakaźną. Wspomniana w piśmie Pani Redaktor lista chorób, o której mowa w art. 10 ust. 2 pkt. 1 delegacji do wydania rozporządzenia dotyczy zakażeń i chorób zakaźnych, w przypadku wystąpienia których lub podejrzenia wystąpienia przeprowadza się obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne. Jak wspomniano wcześniej badania w kierunku nosicielstwa patogenów jelitowych powinny być przeprowadzane w sposób rutynowy niezależnie od występowania objawów chorobowych u osób przyjmowanych do pracy przy pracach wymagających stykania się z żywnością.

Zgodnie z obecnie obowiązującym przepisem art. 10 ust. 2 ustawy możliwość wykonywania pracy jest uzależniona od uzyskania orzeczenia o zdolności albo istnieniu przeciwskazań do ich wykonywania. Orzeczenie jest wydawane przez lekarza medycyny pracy, który na podstawie przeprowadzonego w ramach badania sanitarno-epidemiologicznego wywiadu lekarskiego oraz badania przedmiotowego dokonuje oceny stanu zdrowia osoby badanej. Na podstawie uzyskanych w ten sposób informacji o charakterze klinicznym i epidemiologicznym oraz biorąc pod uwagę charakter podejmowanej lub wykonywanej przez badanego pracy podejmuje decyzje odnośnie zdolności osoby do wykonywania prac lub dalszego postępowania diagnostycznego w postaci badań dodatkowych. Zgodnie z nowymi przepisem art. 7 ust. 2 ustawy ocena zdolności do wykonywania prac i wydanie orzeczenia w tej sprawie spoczywa na lekarzu przeprowadzającym badanie. Są to przepisy rangi ustawowej, które obowiązują bezpośrednio. Należy przy tym podkreślić, że badania wykonywane są przez lekarzy medycyny pracy, którzy zgodnie z ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (DzU z 2008 r., nr 234, poz. 1570, ze zm.) posiadają odpowiednie kwalifikacje do przeprowadzania takiej oceny w postaci posiadania specjalizacji m.in. z medycyny pracy. Ocena jest oparta na aktualnej wiedzy medycznej w zakresie epidemiologii chorób zakaźnych i sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w Polsce. Należy podkreślić, że głównym czynnikiem ryzyka w środowisku pracy są choroby, które mogą przebiegać w postaci bezobjawowej i w związku z powyższym wymagają wykonywania badań w kierunku nosicielstwa, również w przypadku braku stwierdzenia objawów klinicznych w badaniu podmiotowym i przedmiotowym, a więc te choroby, które występują w pracach związanych z kontaktem z żywnością. Do biologicznych czynników chorobotwórczych mogących powodować trwałe lub okresowe nosicielstwo należą przede wszystkim niedurowe pałeczki Salmonella spp. oraz pałeczki Salmonella typhi i paratyphi.

Ponadto uprzejmie informuję, że obecnie trwają prace legislacyjne nad projektem rozporządzenia o obowiązkowych badaniach sanitarno-epidemiologicznych, które stanowi wykonanie upoważnienia zawartego w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (DzU z 2008 r., nr 234, poz. 1570, ze zm.), które uwzględni zmiany w źródle finansowania badań u uczniów i studentów wprowadzone nowelizacją ww. ustawy, które weszły w życie w dniu 3 września 2012 r.

Równocześnie przepraszamy za zwłokę w udzieleniu odpowiedzi, co było spowodowana szczególnie złożoną sytuacją prawną, która powstała w wyniku utraty mocy obowiązującej przez rozporządzenia wydane na podstawie ustawy z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach.

Michał Ilnicki
z up. Dyrektora Departamentu
Zapobiegania oraz Zwalczania Zakażeń
i Chorób Zakaźnych u Ludzi

Komentarz redakcji:

Przypominamy, że postawione pytanie brzmiało: "jak w aktualnym stanie prawnym przedstawia się obowiązek wykonywania badań sanitarno-epidemiologicznych, o których mowa w art. 6 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi?". Źródłem problemu jest brak przepisów wykonawczych do ww. ustawy, o których mowa w jej art. 10 ust. 2. Resort zdrowia miał na ich wydanie aż 3 lata (wynika to z terminów zakreślonych w ustawie). Termin ów upłynął 2 stycznia 2012 r., a teraz minął kolejny rok i dalej nic. Zwracamy uwagę, że zgodnie z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zatem jeśli ustawa przewiduje wydanie takiego rozporządzenia, a nie wydano go, ustawy wykonać nie można. W omawianym przypadku nie można zatem wykonać obowiązku określonego w art. 6 przedmiotowej ustawy, tzn. obowiązku wykonania badań sanitarno-epidemiologicznych. Przypominamy w tym miejscu tekst art. 10 ust. 2 ustawy:

Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia:

1) zakażenia i choroby zakaźne, w przypadku wystąpienia których lub podejrzenia wystąpienia przeprowadza się obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne,

2) rodzaje obowiązkowych badań sanitarno- epidemiologicznych oraz terminy przeprowadzania tych badań,

3) sposób dokumentowania badań oraz sposób dokumentowania wyników tych badań,

4) wzór karty badań dla celów sanitarno-epidemiologicznych i wzór orzeczenia lekarskiego, o których mowa w art. 7 ust. 2 i 3,

5) rodzaje prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby,

6) sposób postępowania z osobą, u której stwierdzono przeciwwskazania do wykonywania prac, o których mowa w pkt 5.

Bez powyższych informacji pracodawca nie jest w stanie wykonać określonego w art. 6 ustawy obowiązku skierowania pracowników na badania.

Niestety w otrzymanym z GIS piśmie odpowiedzi na nasze pytanie zabrakło. Mamy tam za to mnóstwo zbędnych informacji o znanych nam doskonale aktach prawnych (znanych - wszak powoływaliśmy się na nie w naszym piśmie), o tym, jak ważny jest problem zwalczania zakażeń, o rodzajach bakterii itp. itd., natomiast nic o tym, co ma zrobić w obecnym stanie prawnym osoba obowiązana do przeprowadzenia badań. Jest natomiast w piśmie GIS zawarta sugestia, że należy oprzeć się na opinii lekarzy medycyny pracy, o których mowa w art. 7 ustawy, gdyż posiadają oni odpowiednie kwalifikacje. Zauważmy jednak, że ustawodawca nie upoważnił ich do określenia tego wszystkiego, o czym mowa w cytowanym powyżej art. 10 ust. 1, gdyż adresatem upoważnienia jest minister zdrowia, a nie lekarz medycyny pracy. Zauważmy także, że lekarze medycyny pracy są wymienieni w art. 7 alternatywnie, gdyż brzmi on "badania lekarskie (...) przeprowadzają lekarze podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarze wykonujący zadania służby medycyny pracy". Może je zatem wykonać każdy lekarz rodzinny. Zauważmy też przy okazji, że ww. zadanie dla lekarzy medycyny pracy zostało wprowadzone do ustawy niejako tylnymi drzwiami, gdyż zapis w art. 7 nie pociągnął za sobą odpowiedniej zmiany ustawy o służbie medycyny pracy. Wypada w tym miejscu przypomnieć, że w 2001 r. (DzU nr 63, poz. 634) znowelizowano ustawę o służbie medycyny pracy, wprowadzając do niej właśnie takie zadanie (wykonywanie badań sanitarno-epidemiologicznych), po czym w 2003 r. (DzU nr 199, poz. 1938) zadanie to w całości z ustawy usunięto, i taki stan prawny mamy dzisiaj.

Dodaj swój komentarz

Andrzej: Czyli od 2 stycznia 2012 nie obowiązuje ani tzw. książeczka do celów sanitarno - epidemiologicznych ani wzór zaświadczenia lekarskiego. (2013-08-22)

Rumplewicz: Czy Ministerstwo Zdrowia nie ma na uwadze stanu sanitarnego w kraju i nie wydawac stosownych wytycznych? Wydaje misię dodatkowo, ze skoro nie zostały wydane nowe wytyczne do nowych ustaw, to obowiazują dotychczasowe wytyczne. Dodatkowa istotna sprawa. Jak można zrzucać na przeciętnego pracodawcę ( przeciętnego laika) obowiązek kierowania do badań sanitarno-epidemilogicznych? Przecięż już ustawowo zgodnie z Kodeksem Pracy, to pracodawca musi skierować pracownika do badań wstepnych, okresowych i kontrolnych. W takim skierowaniu określa on rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. I z tego powodu, to lekarz medycyny pracy powinien decydować na podstawie dokładnej znajomości przepisów Rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia w sprawie badań do celów sanitarno epidemiologicznych i Załacznika do niego, do włściwego zlecania skierowanemu pracownikowi odpowiednich badań sanitarno -epidemiologicznych. Jak znam praktykę to lekarze medycyny pracy i instytucje mające ich nadzorować calkowicie to bagatelizują i nie zwracają uwagi gdzie i co, skierowany pracownik robi w zakładzie pracy. Nadmieniam też, że bardzo wątpię, czy przeciętny lakarz, nie tylko medycyny pracy ma aktualne badania sanitarno-epidemiologiczne. A właściwie to oni zawsze mogą miec kontakt z nosicielami i zarażonymi. (2014-05-30)

Przemas: Dzisiaj dogłębnie zweryfikował temat badań sanitarno epidemiologicznych i na wszystkich zaświadczeniach oraz skierowaniach wydanych w mojej firmie widnieje powołanie (ku mojemu zdziwieniu) na rozporządzenie w sprawie badań do celów sanitarno - epidemiologicznych z 2002 roku. Wyszperałem jednak w internecie wzór skierowania i orzeczenia, w którym autor powołuje się na wspomniana już ustawę z 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzie. Jednak ów wzór zaświadczenia nie został wydany na podstawie rozporządzenia, tylko jest zgodny z faktycznym stanem prawnym. Podjęty temat jest bardzo ciekawy i nie słyszałem by został dotąd podjęty publicznie w mediach. (2014-07-17)

alchymista: Czy z tego wynika, że pszczelarz, który sprzedaje miód z własnej pasieki nie musi się badać? Tak by wynikało z tego bełkotu, który zawarty jest w odpowiedzi z ministerstwa. (2015-07-16)

Dodaj swój komentarz